శాస్త్ర విజ్ఞానము

ప్రీస్లీ కనుక్కున్న "ఫ్లాగిస్టాన్ రహిత గాలి" నిజంగానే రూథర్ఫర్డ్ కనుక్కున్న "ఫ్లాగిస్టానీకృత గాలి"కి వ్యతిరేకంగా ఉన్నట్టు అనిపించింది. రూథర్ఫర్డ్ కనుక్కున్న గాలిలో ఎలుకలు చచ్చిపోయేవి. అదే ప్రీస్లీ కనుక్కున్న గాలిలో మరింత చురుగ్గా మసలేవి. "ఫ్లాగిస్టాన్ రహిత" వాయువుని ప్రీస్లీ కాస్త పీల్చి చూసి "హాయిగా, తేలిగ్గా" అనిపించిందని తన అనుభూతిని వర్ణించాడు.

అయితే ప్రీస్లీ, రూథర్ఫర్డ్ ల కన్నా ముందే ఈ ఆవిష్కరణలు చేసినా, పేరు పెద్దగా పైకి రాని మరో గొప్ప రసాయనికుడు ఉన్నాడు. స్వీడెన్ దేశానికి చెందిన ఇతగాడి పేరు కార్ల్ విల్హెల్మ్ షీలే (1742-1786). పద్దెనిమిదవ శతాబ్దంలో వైజ్ఞానిక రంగంలో స్వీడెన్ దేశాన్ని ఓ ఎత్తుకు తీసుకెళ్లిన కొందరు మేటి రసాయనికులలో ఒకడితడు.

ఈ స్వీడిష్ రసాయనికులలో మరొకడైన జార్జ్ బ్రాండ్ 1730 ప్రాంతంలో ఓ నీలిరంగు ఖనిజాన్ని అధ్యయనం చేశాడు. పోలికలో ఈ ఖనిజం ముడి రాగికి దగ్గరగా ఉంది. కాని ముడి రాగి నుండి రాగిని వెలికి తీయడానికి అవసరమైన సంస్కారాలన్నీ ప్రయోగిస్తే ఇందులోంచి రాగి వెలికి రాకపోవడం చూసి ఖనిజకారులు ఆశ్చర్యపోయారు. ఆ ముడి ఖనిజానికి ఏదో దెయ్యం పట్టిందని అనుకున్నారు. భూమిని ఆవహించి బతికే ఆ దెయ్యాలని "కోబోల్డ్" లు అని పిలిచేవారు. ఆ ముడి ఖనిజం మీద అధ్యయనాలు చేసిన బ్రాండ్ అందులో ఉన్నది రాగి కాదని, మరో కొత లోహమని కనుక్కున్నాడు. "కోబోల్డ్" దెయ్యం పేరు మీద ఆ లోహానికి కోబాల్ట్ అని పేరు పెట్టాడు.

1751 లో ఏక్సెల్ ఫ్రెడెరిక్ క్రోన్స్టెడ్ (1722-1765) అనే మరో రసాయనికుడు అలాంటిదే మరో లోహాన్ని కనుక్కున్నాడు. యోహాన్ గోట్లీబ్ గాన్ (1745-1818) 1774 లో మాంగనీస్ ని శుద్ధి చేశాడు; పీటర్ జేకబ్ హెల్మ్ (1746-1813) 1782 లో మాలిబ్డెనమ్ ని శుద్ధి చేశాడు. స్వీడిష్ దేశస్థులు కనుక్కున్న ఈ కొత్త మూలకాలన్నీ ఖనిజవిజ్ఞానంలో ఆ దేశం సాధించిన ప్రగతికి తార్కాణాలు.


ఉదాహరణకి క్రోన్స్టెడ్ ఖనిజ విజ్ఞానంలో ఊదుడుగొట్టం (blowpipe) యొక్క వినియోగాన్ని పరిచయం చేశాడు. ఇందులో కూసుగా ఉండే కొస గల ఓ పొడవాటి గొట్టం ఉంటుంది. నోరు వెడల్పుగా ఉండే కొస నుండి ఊదితే కూసుగా ఉండే కొస నుండి సన్నని వాయు ధార వేగంగా బయటికి వస్తుంది. ఈ వాయు ధారని అగ్ని మీదకి సారిస్తే ఆ అగ్ని మరింత ప్రజ్వలంగా మండుతుంది. అలా తీవ్రతరమైన జ్వాలకి, ఖనిజానికి మధ్య సంపర్కం కలిగిస్తే, ఆ చర్య వల్ల జ్వాల యొక్క రంగులో వచ్చే మార్పుని బట్టి, అందులోంచి పుట్టుకొచ్చే ఆవిరుల తత్వాన్ని బట్టి, చర్య తరువాత మిగిలే లోహ పదార్థాల ఆక్సయిడ్ల బట్టి, ఖనిజం యొక్క లక్షణాలని అంచనా వెయ్యడానికి వీలవుతుంది. ఆ విధంగా ఓ శతాబ్ద కాలం పాటు రసాయనిక విశ్లేషణలో ఊదుడుగొట్టం ఓ ముఖ్యమైన సాధనంగా చలామణి అయ్యింది.

(సశేషం...)