శాస్త్ర విజ్ఞానము

పొద్దున్నే కాఫీ కలుపుదామని వంటగదిలోకి అడుగుపెట్టిన అర్చనకి రాత్రికి రాత్రి మీద వంటింటి గోడల మీద ప్రత్యక్షమైన ఈ కొత్త గీతలు ఎక్కణ్ణుంచి వచ్చాయో అర్థం కాలేదు. చంటాడికి గోడ మీద పెన్సిల్ తో విసుర్లు విసిరే అలవాటు ఉంది గాని వాడి రేంజి రెండు అడుగుల ఎత్తుని మించి పోదు. కాని ఈ గీతలు చూరు నుండి నేల దాకా విస్తరించి ఉన్నాయి. కాస్త దగ్గరికెళ్లి చూసింది. గీతలు నిశ్చలంగా లేవు. సంచలనంగా కదులుతున్నాయి, సజీవంగా మసలుతున్నాయి. అయ్యబాబోయ్! చీమలు! రాత్రికి రాత్రి చెంగిజ్ ఖాన్ సేనల దండులలా వంటగది మీదకి దండెత్తి వచ్చాయి. అయినా ఇన్ని చీమలు ఎక్కణ్నుంచి వచ్చాయి? వీటికి వేరే పని లేదా? (అని ముందు అనుకుని, ఆ మాటకి అర్థం లేదనిఅ ర్థం చేసుకున్) వీటికి పని తెప్ప మరోటి తెలీదా? రాత్రి పూట కూడా రెస్టు తీసుకొవా?...

అర్చన తిట్టుకుంటే ఆందుకు ఒక కారణం ఉందేమో గాని చీమల నుండి మనం నేర్చుకోవాల్సినది ఎంతో ఉంది.

ఒక చిన్న మిఠాయి తునకని ఓ అరడజను చీమలు జాగ్రత్తగా మోసుకుపోవడం చూస్తే ఓ పెద్ద మంచాన్నో, బీరువానో మోసుకుపోతున్న ఓ నలుగురు ఆసాములే గుర్తొస్తారు. ఓ పెద్ద వస్తువుని ఇరుకు దారుల వెంట నలుగురు మనుషులు మోసుకువెళ్లడానికి ఎంత అవస్తపడతారో మనం చూస్తుంటాం. “అటు కాదు ఇటు” అనడాలు, “అటు పక్క మరి కాస్త ఎత్తు” అనడాలు, “అలా చూస్తూ కూర్చోపోతే కాస్త ఓ చెయ్యి పట్టరాదూ” అని అరవడాలు, ధారాపాతంగా చెమట్లు కారడాలు, చర్మం చెక్కుకుపోవడాలు – ఇలా నానా రాద్ధాంతమూ జరుగుతుంది. మరి ఏ హడావుడీ లేకుండా అంత చిన్న ప్రాణులు అంత పని ఎలా చెయ్యగలుగుతాయి. ఇక “చలిచీమల చేతచిక్కి” అన్న నానుడి ఉండనే ఉంది.

సగటు చీమ బరువు ఒకటి, రెండు మిల్లీగ్రాములు ఉంటుంది. కాని కొన్ని చీమలు వాటి కన్నా 10-50 రెట్లు ఎక్కువ బరువు ఉన్న వస్తువులని పైకెత్తగలవు. ఇక అలాంటి చీమలు ఒక సమూహంగా “బలవంతమైన సర్పాన్ని” కూడా లొంగదీసుకోవడంలో ఆశ్చర్యం లేదు. ఒక్క చీమ కన్నా ఒక చీమల సమూహానికి ఎక్కువ బలం ఉండడమే కాదు, ఎక్కువ తెలివితేటలు కూడా అబ్బుతాయి. చీమలన్నీ కలిసికట్టుగా, వాటిలో అవి చిత్రివిచిత్ర రీతుల్లో సంభాషించుకుంటూ ఎంత తెలివిగా మసలుకుంటాయంటే, ఆ చీమలసమూహానికే ప్రత్యేకమైన తెలివితేటలు ఉన్నాయా? ఆ సమూహమే ఓ ప్రత్యేక ప్రాణిలాగా ప్రవర్తిస్తోందా? అందులో ఆ చీమలన్నీ దేహంలో కణాలలాగా ఇమిడి ఉన్నాయా? అనిపిస్తుంది.

చిన్న చిన్న జీవాలు కలిసికట్టుగా వర్తిస్తూ ఏకైక జీవిలో లేని ప్రత్యేక ప్రజ్ఞని, తెలివితేటలని ప్రదర్శించడాన్ని సామూహిక ప్రజ్ఞ (swarm intelligence) అంటారు. చీమలు, చెదపురుగులు, తేనెటీగలు ఇలా ఎన్నో కీటక జాతులు ఇలాంటి సామూహిక ప్రజ్ఞని ప్రదర్శిస్తాయి. చీమలు సామూహికంగా ప్రవర్తిస్తూ ఆహార వనరుల ఆచూకీ కనుక్కునే తీరు, చెద పురుగులు విశాలమైన, సహజ ఎయిర్ కండిషనింగ్ గల నివాసాలు నిర్మించుకునే తీరు, తేనెటీగలు తుట్టని నిర్మించుకునే తీరు – మొదలైన వాటి మీద ఎంతో పరిశోధన జరిగింది.

చీమల ఆహారాన్వేషణ

చీమలు సామూహికంగా ఆహారం కోసం గాలించే తీరు ఆశ్చర్యాన్ని కలిగిస్తుంది. ఆహారం ఎక్కడ ఉందో తెలీని తొలి దశల్లో చీమలు తలో దిశలో యదేచ్ఛగా గాలింపు మొదలెడతాయి. వాటిలో ఓ చీమ అదృష్టం బావుండి ఆహారాన్ని కనుక్కుంది అనుకుందాం. అది తిరిగి దాని ఇంటికి తిరిగు ప్రయాణం అవుతుంది. దారిలో ఫీరొమోన్ (pheromone) అనే పదార్థాన్ని దారంతా చల్లుకుంటూ తిరిగొస్తుంది. ఈ ఫీరొమోన్ వాసన ఇతర చీమలకి ఇట్టే తెలిసిపోతుంది. ఇతర చీమలు ఆ వాసన వచ్చిన దిశలో నడిచి ఫీరొమోన్ బాటలని అనుసరించి ఆహారాన్ని చేరుతాయి. ఆహారాన్ని సేకరించి తిరిగి ఇంటికి వెళ్లే దారిలో అవి కూడా ఫీరొమోన్ బాటలు వేసుకుంటూ పోతాయి. ఈ అత్యంత సరళమైన పద్ధతుల సహాయంతో చీమలు ఆహారం యొక్క ఆచూకీ తెలుసుకోవడమే కాదు, తమ ఇంటి నుండి ఆహార వనరుల స్థలాలకి కనిష్ఠ మార్గాలు (shortest paths) కూడా కనుక్కోగలుగుతాయి.

చీమల సమూహాలు చేసే ఈ మహత్యాన్ని చూసి స్ఫూర్తి పొందిన మార్కో డోరిగో (Marco Dorigo) అనే ఓ కంప్యూటర్ పరిశోధకుడు ఆ పద్ధతులని గ్రాఫ్ థియరీ (graph theory) అనే గణిత విభాగంలో ప్రయోగ్ంచ్ ఎన్నో కఠినమైన సమస్యలపై విజయం సాధించగలిగాడు. అతడు రూపొందించిన ఈ పద్ధతులకి ’చీమ విధానాలు’ (ant algorithms) అని పేరు.

వాటి గురించి వచ్చే పోస్ట్ లో…

(సశేషం…)