అయినా కాటన్ నిరుత్సాహం చెందలేదు. 1881 లో మడ్రాస్ ప్రెసిడెన్సీలో ఒక సదస్సులో తన భావాల గురించి మరొక్కసారి ప్రస్తావించాడు. ఆ ప్రసంగంలో భారతీయ నదులని కలిపేందుకు ఒక విస్తృత పథకాన్ని ఆ సదస్సు ముందు ఉంచాడు.
“కలకత్తా నుంచి [గుజరాత్ లో వున్న] కుర్రాచీ వరకు [ఒక శాఖ విస్తరిస్తుంది] – అది గంగా లోయ వెంట, జమునా, సట్లెజ్ నదుల ఉత్పత్తి స్థానాల మీదుగా, ఇండస్ లోయ వెంట కుర్రాచీ వరకు విస్తరిస్తుంది.
ఇందులో అతి కఠినమైన భాగం ఇప్పటికే నిర్మించబడింది....
ఆయన [హెన్స్లో] మంచితనానికి, దయాగుణానికి హద్దుల్లేవని అనిపిస్తుంది. పేద వారి జీవితాలని మెరుగుపరచడానికి ఆయన రూపొందించిన పధకాలే దానికి తార్కాణం. ఆయన సావాసం నాకు ఎనలేని మేలు చేసింది. ఇలా అంటే నాకూ చిన్న సన్నివేశం గుర్తొస్తోంది. అవతలి వారి మనసుని గాయపరచకుండా నడుచుకునే ఆయన సున్నిత స్వభావానికి ఇది తార్కాణం. ఒకసారి ఓ చిత్తడి నేల మీద పుప్పొడి రేణువులని పరీక్షిస్తుంటే, వాటిలోంచి సన్నని నాళాలు పొడుచుకు రావటం చూశాను. నాకు ఆశ్చర్యం వేసి వెంటనే ఆయనకి చెప్దాం అని పరుగెత్తాను. ఆయన స్థానంలో మరే ఇతర వృక్ష శాస్త్రం ప్రొఫెసరు ఉన్నా అలాంటి కబురు...
(సర్ ఆర్థర్ కాటన్)
మన దేశంలోని నదులని అనుసంధానం చెయ్యాలన్న ఆలోచన నేటిది కాదు. ఒకటిన్నర శతాబ్దాల కాలం నాటిది. పందొమ్మిదవ శతాబ్దపు చివరి దశల్లో, ఇండియాలో రైల్వేలు
నిర్మించాలా, జల రవాణా వ్యవస్థని పెంపొందించాలా అని బ్రిటిష్ ప్రభుత్వం తర్జనభర్జనలు పడుతున్న సమయంలో, జల రవాణా లోని లాభాలు వివరిస్తూ జల రవాణా వ్యవస్థని రూపొందిస్తే మేలని బ్రిటిష్ ప్రభుత్వానికి విజ్ఞాపన సమర్పించిన వాడొకడు ఉన్నాడు. అతడే సర్ ఆర్థర్ కాటన్.
అదే దిశలో...
కాని మర్నాడు ఆకాశం మేఘావృతమై వుంది. అయితే జూన్ 29 నాడు మాత్రం చంద్రుడి పక్షం మారడంతో పాటు, వాతావరణం కూడా మారింది. అగ్నిబిలం వాలు వెంట సూర్య తేజం వెల్లువలా ప్రవహించింది. ప్రతీ రాయి, ప్రతీ రప్ప, ప్రతీ కొండ, ప్రతీ బండ ఆ ఎండలో తడిసి బారైన నీడలు విసిరాయి. ముఖ్యంగా స్కార్టారిస్ పర్వత శిఖరం యొక్క పదునైన నీడ కూడా రవి గతికి వ్యతిరేక దిశలో నెమ్మదిగా కదలడం కనిపించింది.మామయ్య దృష్టి ఆ నీడనే అనుసరించింది.ఆ నీడ పగలంతా కదిలి కదిలి మధ్యాహ్నానికల్లా మధ్య...
కుమ్మర పురుగు సేకరణలో మంచి నైపుణ్యం సంపాదించాను. రెండు కొత్త పద్ధతులు కూడా కనిపెట్టాను. పాత చెట్ల మీద పేరుకునే నాచు అంతా గోకి పెద్ద సంచీలోకి ఎక్కించడానికి ఓ పనివాణ్ణి పెట్టుకున్నాను. అలాగే బురద నేలల నుండె కట్టెలు తెచ్చే పడవల్లో అడుగున పేరుకునే నాచుని కూడా సేకరించే వాణ్ణి. ఆ విధంగా ఎన్నో అమూల్యమైన కుమ్మర పురుగు జాతులని సేకరించ గలిగాను. 'స్టెఫెన్స్ వారి బ్రిటిష్ కీటకాల చిత్రాలు’ అనే పుస్తకంలో సేకరణ - సి. డార్విణ్ అన్న పదాలని మొట్టమొదటి సారి చూసినప్పుడు నాలో గలిగినంత ఆనందం, ప్రపంచంలో ఏ కవీ తన కవితలని మొట్టమొదటి సారి అచ్చు రూపంలో...
విశ్వవిద్యాలయంలో ఎన్నో రంగాల్లో బహిరంగ ఉపన్యాసాలు ఉండేవి. కాని అప్పటికే ఎడిన్ బర్గ్ లో ఉపన్యాసాలు అంటే రోత పుట్టడం వల్ల, అత్యంత ఆసక్తికరమైన షెడ్జ్విక్ ఉపన్యాసాలకి కూడా హాజరు కాలేదు. ఆ ఉపన్యాసాలే విని ఉంటే భౌగోళిక శాస్త్రవేత్త అయ్యుండే వాణ్ణి. కాని హెన్స్లో వృక్ష శాస్త్రం మీద ఇచ్చిన ఉపన్యాసాలకి వెళ్లాను. ఆ ఉపన్యాసాలలోని అద్భుతమైన స్పష్టత, అందమైన చిత్రాలు నన్ను ఆకట్టుకున్నాయి.అయితే నేను వృక్ష శాస్త్రం చదువుకోలేదు. హెన్స్లో తన విజ్ఞాన యాత్రలలో తనతో బాటు తన శిష్యులని, విశ్వవిద్యాలయంలో చదివిన సహోద్యోగులని తీసుకు వెళ్లేవాడు. బగ్గీల...
ప్రొఫెసర్ మావయ్య చూపించిన దృశ్యం చూసి ఆనందించ లేదు గాని అదిరిపోయాను. ఎదురుగా ఉన్న బండ యొక్క పశ్చిమ ముఖం మీద రహస్య ర్యూనిక్ అక్షరాలు చూసి ఆశ్యర్యపోయాను. కాలం ప్రభావం వల్ల చాలా మటుకు అక్షరాలు చెరిగిపోయాయి. వాటి మధ్యలో మా జీవితానికి శనిలా దాపురించిన ఓ పేరు చూసి అట్టుడికినట్టు ఉడికిపోయాను.“ఆర్నే సాక్నుస్సేమ్!” మామయ్యే ఆ పేరుని పైకి చదివాడు. “ఇప్పటికైనా నీ సందేహం తీరిందా?”నేనేం మాట్లాడలేదు. అంతకు ముందు నేను కూర్చున్న లావా వేదిక వద్దకి తిరిగి...
రెండేళ్లు నేను ఎడింబర్గ్ లో గడిపాక మా నాన్నగార్కి ఒక విషయం తెలిసింది. మరి మా అక్కలు చెప్తే విన్నారో, లేక తనకే అనిపించిందో తెలీదు గాని నాకు డాక్టరు కావడం ఇష్టం లేదని గుర్తించారు. పోని చర్చ్ లో క్లర్జీ కావచ్చు కదా అని సూచించారు. ఊరికే క్రీడా కలాపాలతో జీవితం అంతా గడిపేస్తానేమో నని ఆయన భయం. ఆలోచించుకోవడానికి వ్యవధి కావాలని అడిగాను. ఇంగ్లండ్ చర్చిల నియమావళికి తట్టుకోగలనో లేదో నన్న భయం ఒక పక్క ఉన్నా, చిన్న పల్లెటూరి చర్చిలో క్లర్జీగా ఉండడం బాగానే ఉంటుందని అనిపించింది. కనుక "Pearson on the Creed" (మత ధర్మం గురించి పియర్సన్) పుస్తకం...
కాంతి కణ సిద్ధాంతం“పదవ తరగతి భౌతిక రసాయన శాస్త్రాలు” పుస్తకంలో,“యూనిట్ 7, కాంతి, కాంతి స్వభావం – కాంతి జనకాలు” అన్న పాఠం నుండి.భౌతిక శాస్త్ర చరిత్రలో ఒక దశలో ఎన్నో రాశులని స్థూల పదార్థాలుగా ఊహించుకునేవారు. ఉదాహరణకి ఉష్ణం ఒక శక్తి రూపం అని మనకి ఇప్పుడు తెలుసు. కాని తొలిదశలలో ఉష్ణం ఒక ద్రవం అని భావించేవారు. ఓ వేడి వస్తువు నుండి ఓ చల్లని వస్తువులోకి ఉష్ణం ప్రవహిస్తున్నప్పుడు నిజంగా ఏదో ద్రవం ఒక వస్తువు నుండి మరో వస్తువు లోకి ప్రవహిస్తోంది...
ఎడింబర్గ్ లో రెండవ సంవత్సరం భౌగోళిక శాస్త్రం మీద, జంతు శాస్త్రం మీద ఉపన్యాసాలు విన్నాను. ఆ ఉపన్యాసాలు నాకు నిస్సారంగా అనిపించాయి. ఆ ఉపన్యాసాల వల్ల నేను నేర్చుకుంది ఒక్కటే. ఇక జన్మలో మళ్లీ భౌగోళిక శాస్త్రం మీద పుస్తకం ముట్టుకోకూడదని నిశ్చయించుకున్నాను. అయితే ఆ రంగం గురించి అప్పటికే నా మనసులో ఒక విధమైన తాత్వికమైన అవగాహన ఏర్పడింది. అప్పటికి రెండు, మూడేళ్ల క్రితమే ష్రాఫ్ షైర్ కి చెందిన కాటన్ అనే ఓ పెద్దాయన, రాళ్ల గురించి బాగా తెలిసిన ఆయన, ష్రూస్ బరీ కి దగ్గర్లో ఉన్న ఓ విచిత్రమైన పెద్దరాయి గురించి చెప్పాడు. కంబర్లాండ్, స్కాట్లాండ్...
