శాస్త్ర విజ్ఞానము

కాని మర్నాడు ఆకాశం మేఘావృతమై వుంది. అయితే జూన్ 29 నాడు మాత్రం చంద్రుడి పక్షం మారడంతో పాటు, వాతావరణం కూడా మారింది. అగ్నిబిలం వాలు వెంట సూర్య తేజం వెల్లువలా ప్రవహించింది. ప్రతీ రాయి, ప్రతీ రప్ప, ప్రతీ కొండ, ప్రతీ బండ ఆ ఎండలో తడిసి బారైన నీడలు విసిరాయి. ముఖ్యంగా స్కార్టారిస్ పర్వత శిఖరం యొక్క పదునైన నీడ కూడా రవి గతికి వ్యతిరేక దిశలో నెమ్మదిగా కదలడం కనిపించింది.
మామయ్య దృష్టి ఆ నీడనే అనుసరించింది.

ఆ నీడ పగలంతా కదిలి కదిలి మధ్యాహ్నానికల్లా మధ్య సొరంగం నోటి వద్ద ఆగింది.
“అదుగో! మార్గం తెలిసిపోయింది!” అంటూ రంకె వేశాడు మామయ్య.
“పదండిక. భూమి కేంద్రానికి బయల్దేరదాం.” అన్నాడు మళ్లీ తనే డానిష్ లో.
ఏమంటాడో అని హన్స్ కేసి ఓ సారి ఆత్రంగా చూశాడు మామయ్య.
“Forut!” అన్నాడు హన్స్ నిర్లిప్తంగా.
“Forward” అన్నాడు మామయ్య అందుకు స్పందిస్తూ.




సమయం ఒంటగంట దాటి పదమూడు నిముషాలు అయ్యింది.




(పదహారవ అధ్యాయం సమాప్తం)

అధ్యాయం 17
అవరోహణ మొదలయ్యింది




నేటితో మా అసలు పయనం మొదలయ్యింది. ఇంతవరకు వచ్చిన ఇబ్బందులని ఎలాగో శ్రమపడి జయించాం. కాని ఇక నుండి అడుగడుగునా ఇక్కట్లు ఎదురై ఉక్కిరిబిక్కిరి చేస్తాయి.

(image: http://nashvillegrotto.org/july-18-brenmark-and-parachute-caves-excursion)

కుమ్మర పురుగు సేకరణలో మంచి నైపుణ్యం సంపాదించాను. రెండు కొత్త పద్ధతులు కూడా కనిపెట్టాను. పాత చెట్ల మీద పేరుకునే నాచు అంతా గోకి పెద్ద సంచీలోకి ఎక్కించడానికి ఓ పనివాణ్ణి పెట్టుకున్నాను. అలాగే బురద నేలల నుండె కట్టెలు తెచ్చే పడవల్లో అడుగున పేరుకునే నాచుని కూడా సేకరించే వాణ్ణి. ఆ విధంగా ఎన్నో అమూల్యమైన కుమ్మర పురుగు జాతులని సేకరించ గలిగాను. 'స్టెఫెన్స్ వారి బ్రిటిష్ కీటకాల చిత్రాలు’ అనే పుస్తకంలో సేకరణ - సి. డార్విణ్ అన్న పదాలని మొట్టమొదటి సారి చూసినప్పుడు నాలో గలిగినంత ఆనందం, ప్రపంచంలో ఏ కవీ తన కవితలని మొట్టమొదటి సారి అచ్చు రూపంలో చూసుకుని అనుభవించి ఉండడు. కీటక శాస్త్రంతో నాకు పరిచయం చేసినవాడు మా బావ డబల్యు. డార్విన్ ఫాక్స్. చాలా తెలివైన వాడు, మంచివాడు. ఇతగాడు క్రైస్ట్ కాలేజిలో ఉన్న రోజుల్లో మా ఇద్దరి మధ్య బాగా సఖ్యత పెరిగింది. ఈ సేకరణ వ్యవహారం బాగా అలవాటు అయ్యాక ట్రినిటీ కాలేజి కి చెందిన ఆల్బర్ట్ వే తో కలిసి వెళ్తుండేవాణ్ణి. ఆ ఆల్బర్ట్ వే తరువాత పురావస్తు పరిశోధకుడిగా మంచి పేరు పొందాడు. ఆ తరువాత హెచ్. థాంసన్ తో కూడా కొంత కాలం వెళ్ళాను. ఈ థాంసన్ తరువాత రైల్వేలకి చైర్మన్ గాను, పార్లమెంట్ సభ్యుడిగాను పని చేశాడు. కనుక కుమ్మరి పురుగు విషయంలో నా అభిరుచి భవిష్యత్తులో నేను పొందబోయే ఎన్నో విజయాలకి తొలిమెట్టు అయ్యింది.

కేంబ్రిడ్జ్ లో నేను సేకరించిన కుమ్మర పురుగులు నా మనసులో ఎంత గాఢమైన ముద్ర వేశాయో తలచుకుంటే ఆశ్చర్యం వేస్తుంది. ముఖ్యంగా నా పంట బాగా పండిన కొన్ని ప్రత్యేక స్థలాలు, ముసలి చెట్లు, చెరువుగట్లు నాకు ఇంకా గుర్తు. ప్రత్యేకించి ‘పనాజియస్ క్రక్స్ – మేజర్’ జాతి పురుగు దొరకడం ఆ రోజుల్లో అపురూపంగా ఉండేది. ఒకసారి దారికి అడ్డుగా ఉరుకుతున్న ఓ కుమ్మర పురుగుని చటుక్కున అందుకుని చూశాను. మొదట పి. క్రక్స్-మేజర్ కి, దీనికి పోలిక ఉన్నట్టు కనిపించింది. కాని జాగ్రత్తగా గమనిస్తే అది పి. క్వాడ్రీ పంక్టాటస్ జాతి పురుగు అని తెలిసింది. రెండూ సన్నిహిత జాతులే. ఆకారంలో కొంత పోలిక ఉంది. ఆ రోజుల్లో ‘లిసినస్’ జాతి పురుగుని ఎప్పుడూ సజీవంగా పట్టుకోలేదు. తేడా తెలీని వాళ్ళు దాన్ని చూసి నల్లని కరాబిడస్ కుమ్మరి పురుగు అనుకుని పొరబడతారు. కాని మా ఇంటికి దగ్గర్లోనే మా పుత్రరత్నాలు ఓ పరుగుని పట్టుకున్నారు. అది నాకు తెలీని కొత్త జాతి అని చూడగానే గుర్తించాను. కాని గత ఇరవై ఏళ్లుగా బ్రిటిష్ కుమ్మర పురుగుని చూసి ఎరగను అంటే నమ్మండి!

నా వృత్తి జీవితం మీద గాఢమైన ముద్ర వేసిన ఓ ప్రభావం గురించి ఇంకా చెప్పలేదు. ఇది ప్రొఫెసర్ హెన్స్లో తో పరిచయం. కేంబ్రిడ్జ్ కి వచ్చే ముందు విజ్ఞానంలో ఆయనకి తెలీని రంగం అంటూ లేదని ఆయన గురించి మా అన్నయ్య చెప్పగా విన్నాను. కనుక ఆయన అంటే ఎంతో గౌరవం ఉండేది. ఆయన వారానికి ఒకసారి బహిరంగ సమావేశాలు ఏర్పాటు చేసేవారు. ఈ సమావేశాలకి విద్యార్థులే కాక, విశ్వవిద్యాలయంలో సైన్స్ విభాగానికి చెందిన ఇతర సహోద్యోగులు కూడా కొందరు వచ్చేవారు. ఒకసారి మా బావ ఫాక్స్ ద్వారా ఈ సమావేశాలకి ఆహ్వానం దొరికింది. అప్పట్నుంచి క్రమం తప్పకుండా వెళ్లే వాణ్ణి. త్వరలోనే హెన్స్లో తో పరిచయం పెరిగింది. కేంబ్రిడ్జ్ లో ఉండే కాలంలో రెండవ దశలో ఆయనతో పాటు ఎన్నో సార్లు షికార్లకి వెళ్తూ ఉండేవాణ్ణి. దాంతో 'హెన్స్లో తో చెట్టాపట్టాలు వేసుకుని షికారు కెళ్లే పెద్దమనిషి’ అన్న బిరుదు కూడా దక్కింది. సాయంత్రాలు ఎన్నో సందర్భాలలో వాళ్ల ఇంటికి భోజనానికి రమ్మనేవారు. వృక్ష శాస్త్రంలో, కీటక శాస్త్రంలో, రసాయన శాస్త్రంలో, ఖనిజ శాస్త్రంలో, భౌగోళిక శాస్త్రంలో ఆయన ప్రతిభ అపారం. దీర్ఘ కాలం ఎంతో క్షుణ్ణంగా, కూలంకషంగా చేసిన పరిశోధనల ఆధారంగా లోతైన నిర్ణయాలకి రావడంలో ఆయన ఘనుడు. ఆయన అంచనాలు చాలా కచ్చితంగా ఉండేవి. ఆయన ఆలోచనా ధోరణి చాలా సమంజసంగా ఉండేది. ఇంత పాండిత్యం ఉన్నా ఆయనని మహామేధావి అనలేమని అనిపిస్తుంది. ఆయనలో గాఢమైన దైవచింతన ఉండేది. ఇక మతం విషయంలో ఎంత ఛాందసుడు అంటే “Thirty-nine articles”*లో ఒక్క పదాన్ని మార్చినా తన మనసు విలవిలలాడి పోతుందని నాతో ఒకసారి చెప్పుకున్నాడు. కాని గొప్ప నీతిపరుడు. కోపం అంటే తెలీని శాంతస్వభావుడు. మంచి, మర్యాదలతో అవతలి వాళ్లని సులభంగా ఆకట్టుకునే స్వభావం ఆయనది. అలాంటి మనిషి కూడా ఎక్కడైనా అన్యాయం జరుగుతుంటే ఎంత వేగంగా స్పందించగలడో, ఎంత తీవ్రమైన చర్య తీసుకోగలడో చూసి ఆశ్చర్యపోయాను.

(*Thirty-nine articles అనేవి Church of England యొక్క మత సిద్ధాంతాలని నిర్వచించే మూల సూత్రాలు. – అనువాదకుడు.)

ఒక సారి ఆయన, నేను కేంబ్రిడ్జ్ వీధుల్లో నడుస్తుండగా ఓ దారుణమైన దృశ్యం కంట బడింది. అలాంటి దృశ్యాలు సామాన్యంగా ఏ ఫ్రెంచ్ విప్లవం కాలంలోనో కనిపించేవేమో. చిల్లర దొంగతనాలు చేసే ఇద్దరు దొంగల్ని పోలీసులు పట్టుకుని జైలుకి తరలిస్తున్నారు. అంతలో చుట్టూ ఉన్న జనం వాళ్ళని కానిస్టేబుల్ చేతినుండి విడిపించి, వాళ్ల కాళ్లు పట్టుకుని బురద నేల మీద ఈడుస్తూ పోయారు. వాళ్ల ఒళ్ళంతా బురదే. జనం కాళ్లతో తన్నటం వల్లనో, రోడ్డు మీద ఈడ్వటం వల్లనో మరి ఆ దొంగల తలల నుండీ రక్తం కారుతోంది. బలిష్టమైన శరీరాలు గల ఇద్దరూ శవాల్లా కనిపించారు. వాళ్ల చుట్టూ జనం ఎంతలా క్రమ్ముకున్నారంటే పాపం వారి దుస్థితిని చూడడానికి కూడా సాధ్యం కాలేదు. ఆ దారుణ దృశ్యాన్ని చూసిన హెన్లో ముఖం మీద రౌద్రం తాండవం చేసింది. ఒక మనిషి ముఖంలో అంత కోపం నేనెక్కడా చూళ్లేదు. జనం లోకి చొచ్చుకు పోవటానికి ఏన్నో సార్లు ప్రయత్నించారు. కాని వీలుపడలేదు. తను వెంటనే మేయర్ ఇంటికి బయలుదేరుతూ, నన్ను వెళ్ళి మరి కొందరు పోలీసులని వెంటపెట్టుకు రమ్మని పంపించారు. తరువాత ఏం జరిగిందో సరిగ్గా గుర్తులేదు గాని చివరికి ఆ ఇద్దరు దొంగలని ప్రాణాలతో రక్షించి జైల్లో పెట్టడం జరిగింది.

(ఇంకా వుంది)

విశ్వవిద్యాలయంలో ఎన్నో రంగాల్లో బహిరంగ ఉపన్యాసాలు ఉండేవి. కాని అప్పటికే ఎడిన్ బర్గ్ లో ఉపన్యాసాలు అంటే రోత పుట్టడం వల్ల, అత్యంత ఆసక్తికరమైన షెడ్జ్విక్ ఉపన్యాసాలకి కూడా హాజరు కాలేదు. ఆ ఉపన్యాసాలే విని ఉంటే భౌగోళిక శాస్త్రవేత్త అయ్యుండే వాణ్ణి. కాని హెన్స్లో వృక్ష శాస్త్రం మీద ఇచ్చిన ఉపన్యాసాలకి వెళ్లాను. ఆ ఉపన్యాసాలలోని అద్భుతమైన స్పష్టత, అందమైన చిత్రాలు నన్ను ఆకట్టుకున్నాయి.

అయితే నేను వృక్ష శాస్త్రం చదువుకోలేదు. హెన్స్లో తన విజ్ఞాన యాత్రలలో తనతో బాటు తన శిష్యులని, విశ్వవిద్యాలయంలో చదివిన సహోద్యోగులని తీసుకు వెళ్లేవాడు. బగ్గీల మీద గాని, నదిలో పడవల మీద గాని, కాలి నడకన గాని దూర ప్రాంతాలకి వెళ్లేవాడు. అక్కడ కనిపించే అరుదైన మొక్కల గురించి, జంతువుల గురించి ఉపన్యసించే వాడు. ఈ యాత్రలు మహా స్ఫూర్తి దాయకంగా ఉండేవి.


కేంబ్రిడ్జ్ లో నేను గడిపిన కాలంలో కొన్ని మంచి పరిణామాలు జరిగినా, మొత్తం మీద అక్కడ సమయం వృధా అయ్యిందనే చెప్పాలి. షూటింగ్, వేట, గుర్రపు స్వారీ మొదలైన క్రీడా కలాపాల మీదకి మనసు మళ్లింది. దాంతో పాటు కొన్ని అవాంచిత స్నేహాలు కూడా ఏర్పడ్డాయి. సాయంత్రాలు అందరం కలిసి భోజనం చేసేవాళ్లం. వచ్చే వాళ్లందరూ మంచి కుటుంబాల వాళ్లే అయినా, ఆ విందులలో మద్యపానం కొంచెం మితిమీరేది. పేకాట, పాట వాటికి తోడయ్యేది. న్యాయంగా ఐతే అలాంటి కాలయాపనకి సిగ్గుపడాల్సిందే. అయినా అప్పుడప్పుడు అందరితో సరదాగా కడిపిన ఆ ఘడియలని తలచుకుంటూ ఉంటాను. నాకు వేరే రకం స్నేహితులు కూడా ఉండేవారు. విట్నీ [గౌరవనీయులైన సి. విట్నీ, సహజ తత్వం లో రీడర్, డర్హం విశ్వవిద్యాలయం] తో చాలా సన్నిహితంగా ఉండేవాణ్ణి. ఇద్దరం కలిసి ఎంతో దూరాలు షికార్లకి వెళ్తూ ఉండేవాళ్ళం. చిత్రకళ పట్ల, చెక్కడాల పట్ల నాలో అభిరుచి కలిగించింది ఆయనే. తరువాత కొన్ని మంచి చిత్రాలు కొనుక్కున్నాను కూడా. తరచు ఫిట్జ్ విలియం చిత్రకళా ప్రదర్శనశాలకి వెళ్తూ ఉండేవాణ్ణి. అక్కడి చిత్రాల గురించి ప్రదర్శనశాల అధికారితో కూడా చర్చించడం గుర్తు. సర్ జోషువా రేనాల్డ్స్ రాసిన పుస్తకం కూడా ఆసక్తిగా చదివాను. చిన్నప్పట్నుంచి లేకపోయినా, నాలో చిత్రకళ పట్ల ఈ కొత్త అభిరుచి ఎన్నో ఏళ్ల పాటు నిలిచింది. లండన్ లో జాతీయ ప్రదర్శన శాల లోని చిత్రాలు కూడా ఎంతో ఆనందాన్ని ఇచ్చాయి. ముఖ్యంగా సెబాస్టియన్ దెల్ ప్లోంబో చిత్రాలు చూసి పరవశించిపోయాను.

క్రీడల నుండి మనసు మెల్లగా సంగీతం మీదకి మళ్లింది. సంగీతాన్ని నాకు పరిచయం చేసిన వాడు నా మిత్రుడు హెర్బర్ట్ (జాన్ మారిస్ హెర్బర్ట్, తాలూకా జడ్జి). ఇలాంటి నేస్తాలతో సావాసం వల్ల సంగీతం పట్ల కూడా గాఢమైన అభిరుచి కలిగింది. కింగ్స్ కాలేజి చాపెల్ లో జాతీయ సంగీతం వాయించే సమయంలో, ఆ గీతం వినాలని ఆ దారి వెంబడి షికారుకి వెళ్తుండేవాణ్ణి. అది వింటుంటే కొన్ని సార్లు ఒళ్లు పులకరించేది. సంగీతం పట్ల అనురక్తి తెచ్చిపెట్టుకున్నది మాత్రం కాదు. కొన్ని సార్లు కింగ్స్ కాలేజ్ లో పాడే కుర్రాళ్లకి డబ్బిచ్చి నా గదికి వచ్చి పాడమని బతిమాలుతూ ఉండేవాణ్ణి. అయితే సంగీతాన్ని ఓ పామరుడిలా విని ఆనందించడమే గాని, దాని లోతుపాతులు వివేచించగల పాండిత్యం అబ్బలేదు. పాటలో అపశృతులు పట్టుకోలేకపోయేవాణ్ణి. పాట విని రాగం తీయడం నా వల్ల అయ్యేది కాదు. మరి అలాంటి నేను సంగీతాన్ని ఎలా ఆస్వాదించగలిగే వాణ్ణో నాకే అంతుబట్టేది కాదు.

పాటలని అర్థం చేసుకోలేని నా పాట్ల గురించి నా మిత్రులకి త్వరలోనే తెలిసిపోయింది. కనుక సంగీతంలో నాకే గమ్మత్తయిన పరీక్ష పెట్టి ఆనందించేవారు. తెలిసిన పాటకి తాళం మార్చి, మామూలుగా కన్నా వేగంగానో, నెమ్మదిగానో వాయించి పాటని గుర్తుపట్టమనేవారు.
God save the king పాటని అలా వాయించినప్పుడూ మాత్రం పెద్ద చిక్కే వచ్చి పడేది. నాలాంటి దౌర్బల్యమే ఉన్న మరో పెద్ద పెద్దమనిషి కూడా ఉండేవాడు. ఆశ్చర్యం ఏంటంటే అతగాడికి కొంచెం వేణువు వాయించడం కూడా వచ్చు. మా సంగీత పరీక్షలో ఒకసారి ఇతగాణ్ణి ఓడించాను కూడా.

కేంబ్రిడ్జ్ లో ఉన్న కాలంలో ఇన్ని వ్యాపకాలు ఉన్నా కుమ్మర పురుగుల (beatles) సేకరణ ఇచ్చిన ఆనందం మరేదీ ఇవ్వలేదు. ఊరికే సేకరించడంలో ఉన్న ఆనందం కోసం సేకరించేవాణ్ణి. వాటిని పరిచ్ఛేదించేవాణ్ణి కాడు. వాటి రూపురేఖలని పరిశీలించి, పుస్తకాల్లో ఇచ్చిన వివరణలతో సరిపోతున్నాయో లేదో కూడా చూసేవాణ్ణి కాను. ఈ విషయంలో ఒకసారి ఏం జరిగిందో చెప్తాను. ఓ రోజు ఓ చెట్టు బెరడును పెల్లగిస్తూ ఉంటే రెండు అరుదైన కుమ్మర పురుగులు కనిపించాయి. రెండిట్నీ గబుక్కున చెరో చేత్తో అందుకున్నాను. అంతలో మరో కుమ్మర పురుగు కనిపించింది. ఇది కూడా కొత్తరకమైనదే. దాన్ని వొదులుకోవాలని అనిపించలేదు. వెంటనే ఏం చెయ్యాలో తెలీక కుడి చేతిలో ఉన్న కుమ్మర పురుగుని చటుక్కున నోట్లో పెట్టుకున్నాను. అది నా నోట్లో ఏదో చేదైన ద్రవాన్ని కక్కింది! ఇక భరించలేక నోట్లోని పురుగుని ఉమ్మేశాను. ఇంతలో ఆ కొత్త, మూడో పురుగు కూడా తుర్రుమంది!
(ఇంకా వుంది)

రెండేళ్లు నేను ఎడింబర్గ్ లో గడిపాక మా నాన్నగార్కి ఒక విషయం తెలిసింది. మరి మా అక్కలు చెప్తే విన్నారో, లేక తనకే అనిపించిందో తెలీదు గాని నాకు డాక్టరు కావడం ఇష్టం లేదని గుర్తించారు. పోని చర్చ్ లో క్లర్జీ కావచ్చు కదా అని సూచించారు. ఊరికే క్రీడా కలాపాలతో జీవితం అంతా గడిపేస్తానేమో నని ఆయన భయం. ఆలోచించుకోవడానికి వ్యవధి కావాలని అడిగాను. ఇంగ్లండ్ చర్చిల నియమావళికి తట్టుకోగలనో లేదో నన్న భయం ఒక పక్క ఉన్నా, చిన్న పల్లెటూరి చర్చిలో క్లర్జీగా ఉండడం బాగానే ఉంటుందని అనిపించింది. కనుక "Pearson on the Creed" (మత ధర్మం గురించి పియర్సన్) పుస్తకం తో బాటు, మత సాంప్రదాయం గురించి తదితర పుస్తకాలు కూడా చదివాను. ఆ రోజుల్లో బైబిల్ చెప్పింది అంతా అక్షరాల నిజమని నమ్మేవాణ్ణి. కనుక మత ధర్మానికి అందరూ కట్టుబడి ఉండాలనే అభిప్రాయమే ఉండేది.

కనుక మత ఛాందస వాదులు నా మీద ఈ రోజుల్లో ధ్వజం ఎత్తడం చూస్తుంటే, నేనేనా ఒకప్పుడు క్లర్జీ అవుదాం అనుకున్నది అని నాకే ఆశ్చర్యం వేస్తుంది. కేంబ్రిడ్జ్ లో చదువు ముగించి, ప్రకృతి పరిశోధన మీద "బీగిల్" ఓడ మీద అడుగుపెట్టిన నాడే మత దీక్ష పుచ్చుకోవాలన్న నా సంకల్పం, మా నాన్నగారి అభీష్టం రేండూ భూస్థాపితం అయిపోయాయి. అయితే మతాధికారికి కావలసిన ఒక్క లక్షణం మాత్రం నాలో ఉంది. కొన్నేళ్ల క్రితం జర్మన్ మనస్తత్వ శాస్త్ర సమాజానికి చెందిన అధికారులు నా ఫోటో ఒకటి పంపమంటూ ఉత్తరం రాశారు. ఆ అరువాత ఆ సమాజం యొక్క సమావేశానికి చెందిన వ్యవహార పత్రిక (proceedings) కాపీ ఒకటి నాకు అందింది. ఆ పత్రికలో అచ్చయిన నా ఫోటోలో నా తల ఆకృతి గురించి ఆ సమాజంలో కొంత చర్చ జరిగిందట. ఉబికి వస్తున్న నా నుదుటిని బట్టి నాలో పది మంది మతాధికారులని కలబోసినంత సత్తా ఉందని ఎవరో అన్నార్ట!

ఇక ఎలాగూ మతాధికారి కావాలని అనుకున్నారు గనుక, విశ్వవిద్యాలయానికి వెళ్లి పట్టా పుచ్చుకోవాలని నిర్ణయించుకున్నాను. కాని బడి చదువులు ముగిశాక సాంప్రదాయక గ్రంథాలేవీ తెరిచిన పాపాన పోలేదు. పైగా ఈ రెండేళ్ల వారడిలో, ముందు నేర్చుకున్న ఆ నాలుగు ముక్కలు కూడా మర్చిపోయాను. గ్రీకు అక్షరాలు కూడా ఇప్పుడు సరిగ్గా గుర్తులేవు. కనుక సెమిస్టర్ మొదలయ్యే సమయానికి , అంటే అక్టోబర్ లో, కేంబ్రిడ్జ్ లో చేరలేదు. ష్రూ బరీ లోనే ప్రైవేటుగా కొంత కాలం చదువుకున్నాను. తరువాత, అంటే క్రిస్టమస్ సెలవల తరువాత 1828 సంవత్సరాది తరువాత కేంబ్రిడ్జ్ లో చేరాను. త్వరలోనే వెనకటి రోజుల్లో బళ్ళీ చదువుకునే రోజుల్లో ఉండే భాషా సామర్థ్యాన్ని తిరిగి సాధించాను. హోమర్ రచనలు, గ్రీకులో రాసిన టెస్టమెంట్ మొదలైన పుస్తకాలు సులభంగా సమకాలీన ఇంగ్లీష్ భాషలో తర్జుమా చెయ్యగలిగేవాణ్ణి.

ఇక చదువు విషయానికి వచ్చేసరికి కేంబ్రిడ్జ్ లో గడిపిన మూడేళ్లూ వృథా అయ్యాయనే చెప్పాలి. ఏడినబర్గ్ లో బళ్లో జరిగిందే ఇక్కడా జరిగింది. 1828 వేసవిలో ఓ ప్రైవేటు మాస్టరు (వట్టి మొద్దు మనిషి) దగ్గర లెక్కలు నేర్చుకోవడం మొదలెట్టాను. ఆ చదువు మందకొడిగానే సాగింది. బీజగణితం పుస్తకంలో అన్నీ గజిబిజి చిహ్నాలే కనిపించి రోత పుట్టేది. కాని ఇప్పుడు ఆలోచిస్తే నా పద్ధతి తప్పని అనిపిస్తుంది. గణిత శాస్త్రానికి పునాది రాళ్లలాంటి ఆ భావ బీజాలని జీర్ణం చేసుకోకుండా నేను పెద్ద పొరబాటే చేశాను. ఎందుకంటే గణిత భావాలతో ప్రకృతిని మరింత లోతుగా అర్థం చేసుకోవచ్చని తరువాత తెలుసుకున్నాను. కనుక ఆ రంగంలో బొటాబొటి మార్కులతోనే పాసు అయ్యుంటాను. ఇక సాంప్రదాయ చదువులకి వచ్చేసరికి తప్పనిసరిగా హాజరు కావలసిన క్లాసులకి మాత్రం వెళ్లేవాణ్ణి. రెండవ ఏడు “Little-Go” పరీక్ష పాసు కావుడానికి ఒకటి, రెండు నెలలు చదవాల్సి వచ్చింది. ఇక బీ.ఏ. చివరి సంవత్సరం కనుక ఫైనలు పరీక్ష కోసం కొంచెం శ్రద్ధగా చదువుదాం అనుకున్నాను. బీ.ఏ. పరీక్ష పాసు కావడానికి ప్రొఫెసర్ పార్లే రాసిన "క్రైస్తవ మతానికి ఆధారాలు" , "నీతి శాస్త్రం" పుస్తకాలు చదవాలి. ఈ రెండు పుస్తకాలు బాగా చదివాను అనుకుంటా. ముఖ్యంగా "క్రైస్తవ మతానికి ఆధారాలు" పుస్తకం సాంతం అక్షరం పొల్లుపోకుండా రాయగలిగే వాణ్ణి. ఈ పుస్తకంలో తర్కం చదువుతుంటే యూక్లిడ్ జ్యామితి చదువుతున్న ఉత్సాహంగా ఉండేది. ఆ పుస్తకాలని పరీక్షల కోసం బట్టీ వేయకుండా, లోతుగా క్షుణ్ణంగా చదవడం నా మానసిక వికాసానికి ఎంతో ఉపకరించింది. పార్లీ రచనలలోని పూర్వసిద్ధాంతాల (premises) గురించి నేను పట్టీంచుకోలేదు. వాటిని సందేహించలేదు. నాకు అన్నిటికన్నా నచ్చింది అందులోని సుదీర్ఘమైన వాదనా క్రమం. సంవత్సరాంతం పరీక్షల్లో పార్లీ మీద పరీక్షలోను, యూక్లిడ్ మీద పరీక్షలోను బాగా రాయడం వల్ల, సాంప్రదాయక అధ్యయనాల లో కూడా నిలదొక్కుకోవడం వల్ల, 'హానర్సు స్థాయికి చేరకపోయినా, ఆ స్థాయి కన్నా కింద నుండే బడుగు వర్గం వారిలో ఉన్నత స్థానాన్నే పొందాను. సరిగ్గా జ్ఞాపకం లేదు గాని వాళ్లలో నా స్థానం ఐదో, పదో, పన్నెండో ఉన్నట్టు గుర్తు.

(ఇంకా వుంది)

ఎడింబర్గ్ లో రెండవ సంవత్సరం భౌగోళిక శాస్త్రం మీద, జంతు శాస్త్రం మీద ఉపన్యాసాలు విన్నాను. ఆ ఉపన్యాసాలు నాకు నిస్సారంగా అనిపించాయి. ఆ ఉపన్యాసాల వల్ల నేను నేర్చుకుంది ఒక్కటే. ఇక జన్మలో మళ్లీ భౌగోళిక శాస్త్రం మీద పుస్తకం ముట్టుకోకూడదని నిశ్చయించుకున్నాను. అయితే ఆ రంగం గురించి అప్పటికే నా మనసులో ఒక విధమైన తాత్వికమైన అవగాహన ఏర్పడింది. అప్పటికి రెండు, మూడేళ్ల క్రితమే ష్రాఫ్ షైర్ కి చెందిన కాటన్ అనే ఓ పెద్దాయన, రాళ్ల గురించి బాగా తెలిసిన ఆయన, ష్రూస్ బరీ కి దగ్గర్లో ఉన్న ఓ విచిత్రమైన పెద్దరాయి గురించి చెప్పాడు. కంబర్లాండ్, స్కాట్లాండ్ వరకు గాలించినా అలాంటి రాయి కనిపించదని అనేవాడు. అసలా ఆ రాయి అక్కడికి ఎలా వచ్చిందో ఎవరైనా చెప్పగలిగే లోపు యుగాంతం వచ్చేస్తుందని ధీమాగా చెప్పేవాడు. ఈ కథ నా మనసులో గాఢంగా ముద్ర పడిపోయింది. ఆ కథ గురించి ఎన్నో సార్లు ఆలోచించేవాణ్ణి. తరువాత ఒక సారి హిమశకలాలు (iceberg)లు ఇలాంటి బండలని ఒక చోటి నుండి మరో చోటికి ఎలా రవాణా చేస్తాయో చదివి, భౌగోళిక శాస్త్రం ఎంత అర్థవంతమైన, అందమైన శాస్త్రమో తెలుసుకుని అబ్బురపడ్డాను.

కాని ఇటీవలి కాలంలో, అంటే నాకు అరవై ఏడు ఏళ్ల వయసులో, అదే ప్రొఫెసర్ ఓ ఉపన్యాసం ఇవ్వగా విన్నాను. సాలిస్బరీ క్రెయిగ్స్ లో ఇచ్చిన ఆ ఉపన్యాసంలో ‘డైక్’ ల గురించి మాట్లాడాడు. ఆ డైక్ లకి అమిగ్డలాయిడ్ రాతి (గట్టిపడ్డ లావాలో గాలి బుడగలు చిక్కుకున్న రాయి) అంచులు ఉన్నాయి, లావా గట్టిపడగా మరింత కఠినంగా మారిన (indurated) స్తరాలు ఇరుపక్కలా ఉన్నాయి. నలుదిశలా అగ్నిపర్వత శిలలు (volcanic rocks) ఉన్నాయి. అలాంటి రాతిని పట్టుకుని అది పైనుండి దిగివచ్చి చీలికల్లో (fissures) కూరుకున్న అవక్షేపక (sediment) పదార్థం వల్ల ఏర్పడ్డ రాయి అంటాడే?! పైగా అంటాడూ… “ఇలాంటి రాయి భూగర్భంలోంచి కరిగిన దశలో పైకి తన్నుకొచ్చిన పదార్థం వల్ల ఏర్పడింది అని కొందరు అపోహపడుతుంటారు, పాపం!” అని విషయం సరిగ్గా తెలిసిన వారిని ఎత్తిపొడుస్తాడు.* ఇలాంటి ఉపన్యాసాలు విన్నప్పుడే భౌగోళిక శాస్త్రం జోలికి పోకూడదన్న నా సంకల్పం బలపడుతుంది.

(* చిన్న మాట – ఈ వాక్యం మూలంలో మొదట చదివినప్పుడు ఏమీ అర్థం కాలేదు. డా. రవికాంత్ అని ఐసర్ (కొల్కతా) లో పనిచేసే ఓ జియాలజిస్ట్ ని అడిగి సందేహనివారణ చేసుకున్నాక కొంచెం అర్థమయ్యింది. మూలంలోని వాక్యం ఇక్కడ ఇస్తున్నాను. బ్లాగర్లలో జియాలజీ గురించి పరిచయం ఉన్నవారికి దీని గురించి బాగా తెలియొచ్చు.
“Equally striking is the fact that I, though now only sixty-seven years old, heard the Professor, in a field lecture at Salisbury Craigs, discoursing on a trapdyke, with amygdaloidal margins and the strata indurated on each side, with volcanic rocks all around us, say that it was a fissure filled with sediment from above, adding with a sneer that there were men who maintained that it had been injected from beneath in a molten condition.”
- అనువాదకుడు)

ఈ ఉపన్యాసాలకి వెళ్లే రోజుల్లోనే మ్యూజియం క్యురేటర్ తో పరిచయం ఏర్పడింది. ఈ మక్ గిలివ్రే తదనంతరం స్కాట్లండ్ పక్షుల మీద ఓ అద్భుతమైన పుస్తకం రాశాడు. ఇతడితో ప్రకృతి చరిత్ర గురించి ఎన్నో ఆసక్తికరమైన చర్చలు జరిపాను. ఈయన నాకు కొన్ని అరుదైన గవ్వలు ఇచ్చాడు. ఆ రోజుల్లో నేను, మరీ అంత ఇదిగా కాకపోయినా, సముద్రపు గవ్వలు సేకరించేవాణ్ణి.

ఈ రెండేళ్లూ వేసం కాలం సెలవలు విలాసాలలోనే గడచిపోయాయి. అయితే ఎప్పుడూ చేతిలో ఏదో ఒక పుస్తకం ఉండేది. దాన్ని ఆసక్తిగా చదువుతూ ఉండేవాణ్ణి. 1826 లో నేను మరిద్దరు స్నేహితులతో ఉత్తర వేల్స్ ప్రాంతం అంతా కాలినడకన ప్రయాణం చేశాం. సగటున రోజుకి ముప్పై మైళ్ల దాకా నడిచేవాళ్లం. అప్పుడే ఒక రోజు స్నోడన్ కొండ కూడా ఎక్కాం. మరో సారి ఉత్తర వేల్స్ అంతా మా చెల్లెలి తో పాటు గుర్రం మీద యాత్ర చేశాం. మాతో పాటు ఒక పని వాడు బట్టలు మోస్తూ కూడా వచ్చాడు. ఇక శరత్ ఋతువు అంతా షూటింగ్ ఆటల్లోనే గడచిపోయింది. వుడ్ హౌస్ లో ష్రీ ఓవెన్ గారి ఇల్లు, అలాగే మాయర్ లో మా జోస్ మావయ్య ఇల్లు ఈ ఆటలకి నెలవు అయ్యాయి. షూటింగ్ అంటే నాకు ఎంత పిచ్చి ఉండేదంటే రాత్రి పడుకునే ముందు షూటీంగ్ బూట్లు నా తల పక్కనే పెట్టుకుని పడుకునే వాణ్ణి. ఉదయం లేవగానే ఒక్క క్షణం కూడా ఆలస్యం కాకుండా ఆ బూట్లు వేసుకుని, తుపాకీ పట్టుకుని పరుగెత్తేవాణ్ణి.

ఆ కాలంలో కొట్టిన ప్రతీ పిట్ట గురించి వివరంగా నా డైరీలో రాసుకున్నాను. ఒక రోజు వుడ్ హౌస్ లో ఓవెన్ పరివారంలో పెద్ద కొడుకైన కాప్టెన్ ఓవెన్, అతడి బావ మేజర్ హిల్ (ఇతడే తదనంతరం లార్డ్ బెర్విక్ అయ్యాడు) షూటింగ్ చేస్తున్నారు. వాళ్లు అంటే నాకు చాలా ఇష్టం. అయితే ఆ రోజు మాత్రం ఇద్దరూ నన్ను భలే బోల్తా కొట్టించారు. నేనో పిట్టని కొట్టిన ప్రతీ సందర్భంలోను ఆ ఇద్దరిలో ఎవరో ఒకరు అప్పుడే వాళ్ల తుపాకిలో తూటా ఎక్కిస్తున్నట్టు నటిస్తూ, " ఆ పిట్ట నువ్వు కొట్టింది కాడు, నేనూ అదే సమయంలో కాల్చాను," అనడం మొదలెట్టారు. ఆటని చూడ్డానికి వచ్చిన మధ్యవర్తి కూడా వాళ్లనే సమర్ధించసాగాడు. అలా కొన్ని గంటల తరువాత చేసిన మోసం ఏమిటో చల్లగా చెప్పారు. నేను చాలా పిట్టలే కొట్టాను. కొట్టిన ప్రతీసారి నా చొక్కా కి తగిలించుకున్న ఒక దారంలో ఒక ముడి వేస్తూ వచ్చాను. కాని నా నేస్తాల మోసం వల్ల ఆ లెక్కలన్నీ గల్లంతు అయ్యాయి.

షూటింగ్ అంటే నాకు తెగ ఇష్టం ఉండేది! ఇలాంటి వ్యాపకం అంటే ఇష్టం ఉండడం గురించి మనసులో ఏదో మూల కొంచెం అపరాధ భావం ఉండేదేమో. షూటింగ్ బుద్ధి కుశలతకి, ఏకాగ్రతకి మంచి పరీక్ష అని నాకు నేనే సంజాయిషీ చెప్పుకునేవాణ్ణి. జంతువులని వేటాడాలంటే ఎంతో నైపుణ్యం కావాలి.

1826 లో శరత్తులో ఒక సారి మాయర్ కి వెళ్లినప్పుడు అక్కడ సర్ జె. మాకింటాష్ తో పరిచయం ఏర్పడింది. ఆయన గొప్ప మాటకారి. అలాంటి మాటకారిని నేను మరెక్కడా చూడలేదు. ఒక సారి ఎవరితోనో నా గురించి "ఆ కుర్రవాడిలో ఏదో ప్రత్యేకత ఉంది," అన్నాట్ట. బహుశ ఆయన అన్న ప్రతీ మాటని చెవులు రిక్కించి వింటాను గనుక అలా అని వుంటాడు. చరిత్ర, రాజకీయం, నైతికత మొదలుగా ఆయన మాట్లాడిన అంశాల గురించి అంత వరకు నాకు అసలేమీ తెలీదు. ప్రముఖుల పొగడ్త వల్ల కొంచెం గర్వం పెరిగే ప్రమాదం లేకపోలేదు. కాని యవ్వనంలో ఉన్న వ్యక్తి కి అలాంటి మెచ్చుకోలు మంచి చేస్తుందని, సన్మార్గంలో నడిచే స్ఫూర్తి నిస్తుందని అనిపిస్తుంది.

ఈ శరత్కాల షూటింగ్ విలాసాలని పక్కన పెట్టినా, మాయర్ లో నేను ఉన్న రోజులు చాలా సరదాగా గడిచిపోయాయి. ఏ బాదర బందీలు లేని జీవితం. పగలంతా షికార్లలో, స్వారీలలో సాగిపోయేది. ఇక సాయంత్రాలు ఆసక్తికరమైన సంవాదాలలో, సంభాషణలలో, కమ్మని సంగీతం జోడైన విందుల్లో, విలాసాలలో గడచిపోయేవి. ఇక వేసవిలో అయితే సాయంత్రాలు ఇంటిల్లిపాదీ పాత పోర్టికో మెట్ల మీద కూర్చునేవాళ్లం.

ఎదురుగా పూలతోట. అల్లంత దూరంలోని చెరువులో, ఏటికి అవతల గట్టున ఉన్న అడవి ప్రతిబింబం కనిపిస్తూ ఉంటుంది. ఉండుండి ఓ చేప నీటి బయటికి తలెత్తి ఆకాశం కేసి చూసి మళ్లీ బుడుంగున మునుగిపోతుంది. లేదా ఓ బాతు తన వెడల్పైన పాదాలతో నీళ్లు తోసుకుంటూ పరధ్యానంగా నీటి మీద విహరిస్తూ ఉంటుంది. మాయర్ లో గడిపిన ప్రశాంత సాయం సమయాలు నా మనసులో ఎంత గాఢమైన ముద్ర వేశాయో చెప్పలేను.

మా జోస్ మామయ్య అంటే నాకు చాలా ఇష్టం ఉండేది. ఆయన మితభాషి అయినా నాతో కొన్ని సార్లు మనసు విప్పి మాట్లాడేవారు. చాలా ముక్కుసూటి మనిషి. ఫలానా పద్ధతి సరైన పద్ధతి అని ఒకసారి ఆయనకి నమ్మకం కుదిరింది అంటే ఇక ప్రపంచంలో ఏ శక్తీ ఆయన మార్గాన్ని మళ్లించలేదు. ఇప్పుడు నాకు సరిగ్గా గుర్తులేదు గాని "హోరేస్ ప్రశంస" లో "nec vultus tyranni etc." మొదలైన వర్ణన ఆయనకి చక్కగా సరిపోతుందని ఎన్నో సార్లు అనుకున్నాను. (Justum et tenacem propositi virum Non civium ardor prava jubentium Non vultus instantis tyranni Mente quatit solida.)

(అధ్యాయం సమాప్తం)