శాస్త్ర విజ్ఞానము

వలస పోయే సమయం వచ్చినప్పుడు పక్షుల్లో ఒక రకమైన అసహనం మొదలవుతుంది. అంత వరకు కొమ్మ మీద కుదురుగా కూర్చున్న గువ్వ కూడా అసహనంగా మసలడం మొదలెడుతుంది. వలసపోవాల్సిన దిశగా తిరిగి కొమ్మ మీద కూర్చుంటుంది. అలజడిగా రెక్కలు టపటపా కొట్టుకుంటుంది. కొన్ని సార్లు వెళ్లాల్సిన దిశలో కాస్తంత దూరం ఎగిరి తిరిగి కొమ్మ మీదకి వచ్చి వాల్తుంది. ఆ సమయంలో ఆ ప్రత్యేక దిశలో ఎగరాలనే ప్రోద్బలం, ఆత్రుత ఎంత బలంగా ఉంటాయంటే పంజరంలో ఉన్న పక్షులు దాని వల్ల గాయపడవచ్చు కూడా! కొన్ని సందర్భాలలో, పంజరంలో బందీగా ఉన్న పక్షులు వలస దిశలోనే ఎగరడానికి ప్రయత్నించి పంజరపు కమ్మీలతో ఢీకొంటూ, తమని తాము గాయపరుచుకోవడం కనిపించింది.

వలస పోయే పక్షుల మీద సూర్యుడి ప్రభావం ఎంతుందో తేల్చుకోవడానికి డా. క్రేమర్ ఆరుబయట ఒక పెద్ద మందిరాన్ని నిర్మించాడు. ఆరు పెద్ద కిటికీలతో సౌష్టవంగా ఉంటుందా మందిరం. దాని కేంద్రంలో ఓ డ్రమ్ము ఆకారంలో ఉన్న పంజరం ఉంటుంది. పంజరానికి గాజుతో చెయ్యబడ్డ అడుగుభాగం ఉంటుంది. ఆ పంజరంలో ఓ స్టార్లింగ్ పక్షిని ఉంచారు. ఆ పక్షికి కిటికీల లోంచి ఆకాశం చిన్న చిన్న ముక్కలుగా మాత్రమే కనిపిస్తుంది. డా. క్రేమర్ ఆ మందిరానికి అడుగున ఉన్న ఒక ప్రత్యేక విభాగంలో పడుకుని, మందిరం యొక్క గాజు నేల లోంచి పక్షి కదలికలని పరిశీలించసాగాడు. కిటికీలలోంచి సూర్యకాంతి ప్రసరించడం ఆరంభించగానే స్టార్లింగ్ తను వలస పోవలసిన దిశలో తిరిగి కూర్చుంది. అప్పుడు కిటికీలకి అద్దాలు అమర్చి సూర్యకాంతి యొక్క దిశ 90 డిగ్రీలు పక్కకి తిరిగేలా ఏర్పాటు చేశారు. స్టార్లింగ్ కూడా మునుపటి దిశకి లంబంగా తిరిగి కూర్చుంది. సూర్యుణ్ణి మబ్బు చాటేసినప్పుడు మాత్రం పక్షి తికమక పడి ఇష్టం వచ్చిన దిశలో కూర్చునేది. గట్టి గాలి వీచి మబ్బులు చెదరిపోగానే పక్షి మునుపటి దిశకి తిరిగింది.

కొంచెం దూరమే పక్షులు వలస పోయేలా నిర్బంధిస్తూ ప్రయోగాలు చేయడం కష్టం. కనుక క్రేమర్ మరో చక్కని ప్రయోగాన్ని రూపొందించాడు. వృత్తాకారపు పంజరం చుట్టూ క్రేమర్ కొన్ని మేత పాత్రలు అమర్చాడు. ఆ పాత్రల మధ్య దూరాలన్ని సమానంగా ఉన్నాయి. వాటి రూపురేఖలు కూడా ఒక్కలాగే ఉన్నాయి. కనుక పాత్రల అమరిక బట్టి పక్షి దిశని గుర్తించే అవకాశం లేదు. కన్నాలు ఉన్న రబ్బరు బట్టతో పాత్రలు కప్పబడ్డాయి. కనుక పక్షికి పాత్రలో ఏముందో కనిపించదు.

అయితే రోజులో ఒక సమయంలో ఒక ప్రత్యేక దిశలో ఉన్న పాత్రలో మత్రమే ఆహారం ఉంటుంది. ఆ విషయాన్ని పక్షికి నేర్పిందలచాడు క్రేమర్. ఉదాహరణకి ఉదయం 7- 8 గంటల మధ్యన తూర్పు దిశలో (అంటే సూర్యుడు దిశలో) ఉన్న పాత్రలో ఆహారం ఉంటుంది. కొన్ని రోజుల శిక్షణతో పక్షి ఆ విషయాన్ని తెలుసుకుంది. తరువాత సాయంకాలం 5:45 గంటలకి (సూర్యుడు పడమటి దిశలో ఉన్న సమయంలో) మళ్లీ పరీక్షించి చూశారు. ఈ సారి కూడా పక్షి పొరబాటు చెయ్యకుండా తూర్పు దిశలో ఉన్న పాత్ర వద్దకే వెళ్లింది. అంటే సూర్యకాంతి వస్తున్న దిశలోనే ఆహార పాత్ర ఉందని గుడ్డిగా గుర్తుపెట్టుకోలేదు అన్నమాట. ఈ సారి మళ్లీ అద్దాలని ఉపయోగించి సూర్య కాంతి దిశ మరేలా ఏర్పాటు చేశాడు క్రేమర్. ఈ సారి పొరబడి పక్షి తప్పుడు పాత్ర వద్దకి వెళ్లింది. అంటే పక్షి శరీరంలో ఎక్కడో ఒక రకమైన అంతరంగ గడియారం ఉందన్నమాట. రోజులో ఒక ప్రత్యేక సమయంలో సూర్య కాంతి ఫలానా దిశలోంచి వస్తుందని తెలిస్తే, తన అంతరంగ గడియారాన్ని ఉపయోగంచ మిగతా అన్ని సమయాలలో సూర్యకాంతి ఎటు నుండి వస్తుందో పక్షి అంచనా వేసుకోగలుగుతోంది! సూర్యుడు ఏ సమయంలో ఎక్కడ ఉంటాడో బేరీజు వేసుకోగల పక్షి ఆ అంచనా సహాయంతో వలస పోయే సమయంలో తన దారిని నిర్ణయించుకోగలుగుతూ ఉండొచ్చు.

ఇలాంటి ప్రయోగాలే కేంబ్రిడ్జ్ విశ్వవిద్యాలయానికి చెందిన డా. జి.వి.టి. మాథ్యూస్ చేసి పక్షులు సూర్యుణ్ణి దిక్సూచిగా వాడుకుని వలస పోతాయన్న నిర్ణయానికి వచ్చాడు. అయితే ఇతగాడు మరింత విస్తృతమైన ప్రయోగాలు చేసి ఈ “సూర్య దిక్సూచి” ప్రతిపాదనని మరింత ముందుకు తీసుకుపోయాడు. ఆ ప్రయోగాలలో వలస పోయి ఇంటికి తిరిగి వచ్చే పావురాలని, తదితర అడవి పక్షులని వాడుకున్నాడు.

సుదూర ప్రాంతాలకి ప్రయాణించి దారి తప్పకుండా ఇంటికి తిరిగి రాగల పావురాల సామర్థ్యం అనాదికి మనిషికి తెలిసిన విషయమే. శాంతి దూతలుగా మాత్రమే కాక సంగ్రామ దూతలుగా కూడా పావురాలు వినియోగింపబడుతూ వచ్చాయి. ఒకటవ ప్రపంచ యుద్ధ సమయంలో పావురాలు పోస్ట్ మాన్లుగా అద్భుతంగా పని చేశాయి. ఈ సామర్థ్యం చూసి ముచ్చట పడే మనుషులు వాటి మధ్య పోటీ పెట్టి, పందేలు కాస్తుంటారు!

అపరిచిత ప్రదేశాలలో విడిచిపెట్టబడ్డ ఎన్నో అడవి పక్షులు దారి తప్పకుండా తమ గూటికి తిరిగి వస్తుంటాయి. సముద్రం నడిబొడ్డులో ఉండే దీవుల మీద జీవించే పక్షులని ఖండం మీదకు తెచ్చి విడిచిపెడితే భద్రంగా తిరిగి తమ దీవులని చేరుకుంటాయి. ఈ పక్షులనే డా. మాథ్యూస్ తన ప్రయోగాలలో పాత్రలుగా ఎంచుకున్నాడు.

(సశేషం...)