శాస్త్ర విజ్ఞానము

డ్రోస్ట్ అనే శాస్త్రవేత్త పిల్ల పక్షుల గమనంలో ఓ విశేషాన్ని గమనించాడు. పరిపాటిగా అనుసరించే మార్గం నుండి తప్పిపోయిన పిల్ల పక్షులు అసలు మార్గానికి సమాంతరంగా ప్రయాణించాయి. అసలు మార్గానికి తిరిగి రాలేకపోయాయి. కాని పెద్ద పక్షులు మాత్రం దారి తప్పినా, తమ గతిని సరిదిద్దుకుని అసలు దారికి తిరిగి రాగలిగాయి.
పక్షులలో సహజంగా ఉండే ఈ మార్గాన్వేషణా సామర్థ్యం (navigational ability) ఎక్కణ్ణుంచి వస్తుంది అన్న విషయం గురించి ఎన్నో సిద్ధాంతలు ప్రతిపాదించబడ్డాయి. అయితే తొలి దశల్లో ప్రతిపదించబడ్డ ఈ సిద్ధాంతాల్లో చాలా మటుకు ఊహాగానాలేనని తరువాత తేలింది.

అయస్కాంత దిక్సూచి: ఒక శతాబ్ద కాలం క్రితమే పక్షులు తమలో ఉండే ఒక “అయస్కాంత దిక్సూచి” ఆధారంగా ఆకాశంలో తమ దారి తెలుసుకోగలుగుతాయని రష్యన్ శాస్త్రవేత్తలు సూచించారు. ఆ నాటి నుండి కూడా ఈ అయస్కాంత సిద్ధాంతం ఆధారంగా ఎన్నో ప్రఖ్యాత పత్రికల్లో పేపర్లు ప్రచురతం అయ్యాయి. కాని ఈ విషయాన్ని పరీక్షించడానికి చేయబడ్డ ప్రయోగాలు కచ్చితమైన ఫలితాలని ఇవ్వలేదు. ఉదాహరణకి కాళ్లకి అయస్కాంతాలు కడితే భూమి యొక్క అయస్కాంత క్షేత్రాన్ని వికారపరిచే దాని ప్రభావం వల్ల పక్షులు దారితప్పిపోతాయని అనుకున్నారు. కాని అలా జరగలేదు. (ఈ అయస్కాంత సిద్ధాంతానికి మళ్లీ వద్దాం.)

కోరియోలిస్ బలం (Coriolis force): ఆకాశంలో ఎగిరే పక్షులకి దారి చూపగల మరో బలం ఉందని శాస్త్రవేత్తలు సూచించారు. దాని పేరు కోరియోలిస్ బలం. పరిభ్రమించే వ్యవస్థలో ఉన్న వస్తువు కదులుతున్నప్పుడు, దాని గమనదిశకి లంబ దిశలో ఒక బలం పని చేస్తూ ఉంటుంది. దీన్నే కోరియోలిస్ బలం అంటారు. భూమి పరిభ్రమిస్తూ ఉంటుంది కనుక దాని మీద కదిలే ప్రతీ వస్తువు (కార్లు, బస్సులు, నదులు, ఋతుపవనాలు..మొ.) మీద ఆ బలం పనిచేస్తూ ఉంటుంది. ఈ కోరియోలిస్ బలమే ఋతు పవనాల ప్రవాహాన్ని మలుస్తుంది. మెలికలు తిరుగుతూ, బిడియాలు పోతూ, నడిచే నదీ కన్యల చలనాల మహత్యం కూడా ఈ కోరియోలిస్ బలం లోనే ఉంది. అయితే ఆ కదిలే వస్తువు యొక్క వేగం బట్టి, ద్రవ్యరాశి బట్టి కోరియోలిస్ బలం కూడా ఎక్కువ అవుతుంది. కనుకనే మన బస్సుల మీద, కార్ల మీద ఆ బలం గణనీయంగా ఉండదు. ఈ బలం ధృవాల వద్ద గరిష్ఠంగాను, భూమధ్యరేఖ వద్ద కనిష్ఠంగాను ఉంటుంది. కనుక ఉత్తర-దక్షిణ దిశలో ప్రయాణించే పక్షులు, తమ మార్గంలో ఈ బలం యొక్క మార్పుల బట్టి తమ దిశ తెలుసుకుంటాయని శాస్త్రవేత్తలు అభిప్రాయ పడ్డారు. కాని పక్షుల ద్రవ్యరాశి తక్కువ కనుక వాటి మీద పని చేసే కోరియోలిస్ బలం చాల తక్కువ ఉంటుందని, అంత బలహీనమైన బలాన్ని ఆ జీవాలు పసిగట్టలేకపోవచ్చని తదనంతరం శాస్త్రవేత్తలు అనుకున్నారు.

ఇక మిగిలిన ఒకే ఒక మార్గం ఆకాశంలో ఉండే కొండగుర్తుల (landmarks) ఆధారంగా ప్రయాణించడం. ఈ పంథాలో అనేక సిద్ధాంతాలు సూచించబడ్డాయి.

సూర్య దిక్సూచి (Sun compass): ప్రచండ తేజంతో లోకమంతా కాంతులు కురిపించే సూర్యుణ్ణి మించిన కొండగుర్తు మన ప్రపంచంలో మరొకటి ఉండదేమో. ఈ కొండ గుర్తుని ఉపయోగించి పక్షులు తమ దారిని తెలుసుకోగలుగుతున్నాయా?

ఈ విషయాన్ని పరిశీలించడానికి జర్మనీకి చెందిన డా. గస్టావ్ క్రేమర్ 1949 లో కొన్ని చక్కని ప్రయోగాలు చేశాడు. గతంలో ఇలాంటి అధ్యయనాలు చేసిన పక్షి శాస్త్రవేత్తలకి ఒక ఇబ్బంది ఎదురవుతూ వచ్చింది. ఇలాంటి ప్రయోగాలలో పక్షులు అమితమైన దూరాలు ప్రయాణిస్తాయి. అందువల్ల వాటి మార్గాన్ని కచ్చితంగా అంచనా వెయ్యడంలో కొన్ని ఇబ్బందులు ఎదురవుతాయి. చలికాలంలో ఒక పక్షి వెచ్చని ప్రాంతాలకి తరలిందంటే మళ్లీ మరో ఏడాది తరువాత ఆ పక్షి మళ్లీ శాస్త్రవేత్తకి కనిపిస్తుంది. ఆ పక్షికి బిళ్ల తగిలించి, దాన్ని మార్గ మధ్యలో పట్టుకుని, దాని నెంబరు పరిశీలించినా, దాని దారి గురించి ఉజ్జాయింపుగా మాత్రమే తెలుసుకోడానికి వీలవుతుంది. మార్గమధ్యంలో ఆ పక్షి ఎలాంటి గొండగుర్తులని వాడుకుంది, ఏఏ అంశాలు ఆ పక్షి బాటని శాసించాయి అన్న విషయాలు అంత స్పష్టంగా తెలియవు.

మరి కొన్ని పరీక్షల్లో పక్షుల బాటని పరిశీలించడానికి విమానాలు వాడారు. సొంత గూటికి దూరంగా పావురాలని, ఇతర అడవి పక్షులని విడిచిపెట్టి, అవి తిరిగి ఇంటికి ప్రయాణిస్తుంటే, విమానాల మీద వాటిని అనుసరించేవారు. ఆ పక్షులకి తగినంత దూరంలో విమానాలు మొహరిస్తుంటే, వాటిలో కూర్చుని చూస్తున్న శాస్త్రవేత్తలు పక్షుల దారులని జగ్రత్తగా చిత్రిస్తూ ఉండేవారు. ఈ పద్ధతిలో కూడా కొన్ని సాధకబాధకాలు ఉన్నాయి. అల్లంత దూరంలో మొహరించిన విమానపు ఝంకారం యొక్క ప్రభావం పక్షి గతి మీద పడదని నమ్మకం ఏమీ లేదు. ఈ సమస్యని డా. క్రేమర్ చాలా తెలివిగా అధిగమించాడు.
(సశేషం...)