శాస్త్ర విజ్ఞానము

బ్లాగర్లకు నూతన సంవత్సర శుభాకాంక్షలు.

ఈ సందర్భంలో ఆధునిక భారతంలో ప్రథమ వైజ్ఞానికుడు అని చెప్పుకోదగ్గ ఓ అసమాన శాస్త్రవేత్త గురించి ధారావాహిక శీర్షికని మొదలుపెడుతున్నాం. ఆధునిక భారత విజ్ఞానం చాలా మటుకు పాశ్చాత్యులు వేసిన బటలలోనే నడవడం కనిపిస్తుంది. ఎక్కడైనా గొప్ప సామర్థ్యం, ప్రతిభ కనిపించినా అది పాశ్చాత్య ప్రమాణాలలోనే ఇమిడి ఉంటోంది. భారతీయ విజ్ఞానానికి దానికంటూ ఒక ప్రత్యేక పంథా లేదా? పాశ్చాత్య మేధావులు నేర్పిన పాఠాలని బుద్ధిగా వల్లెవేయడంతోనే మన ప్రతిభ ఆగిపోతుందా?

ఈ ప్రశ్నకి “లేదు” అని ధైర్యంగా సమాధానం చెప్పిన ఓ ధీరుడు, ధీమంతుడు ఆధునిక భారత ప్రథమ శాస్త్రవేత్త కావడం కొంచెం విడ్డూరంగా అనిపిస్తుంది. అతడే జగదీశ్ చంద్ర బోస్. ఇంచుమించు శతాబ్ద కాలం క్రితం, పరాయి పాలనలో దేశం నలిగిపోతున్న కాలంలో, పెద్దగా వసతులు కూడా లేని పరిస్థితిలో, మార్కోనీ కన్నా ముందే తంతిరహిత (wireless) విద్యుదయస్కాంత ప్రసారాన్ని కనిపెట్టిన ఘనుడు. అయితే ఆ ఘనత అతడికే చెందుతుని పాశ్చాత్య లోకం ఒప్పుకోడానికి మరో శతాబ్దకాలం పట్టింది. అది వేరే విషయం.

బోస్ ఆవిష్కరణల గురించి మామూలుగా చెప్పుకునేటప్పుడు, మొక్కల్లోజీవం ఉందని కనుక్కున్నాడని చెప్తుంటారు. ఇది పూర్తిగా సరి కాదు. మొక్కల్లో జీవం ఉందంటే అభ్యంతరం చెప్పేవాళ్లు ఉండరు. బోస్ కనుక్కున్నది అది కాదు. మొక్కల్లో కూడా జంతువులలో ఉండే నాడీ మండలం లాంటిది ఉందని, దానికీ ప్రేరణలకి ప్రతిస్పందించే గుణం ఉందని, జంతు నాడీమండల ప్రతిస్పందనలకి, మొక్కల్లో ఈ కొత్త “నాడీమండల” ప్రతిస్పందనలకి ఎన్నో ఆశ్చర్యకరమైన పోలికలు ఉన్నాయని, వందలాది, అత్యంత నిశితమైన ప్రయోగాల ద్వారా నిరూపించాడు. భారతీయ శాస్త్రవేత్తల ప్రయోగాలలో సునిశితత్వం కొరవడుతుంది అని ఒక అపవాదు ఉండేది ఆ రోజుల్లో. దాన్ని వమ్ము చేస్తున్నట్టుగా ఆ రోజుల్లో లభ్యమైన సాంకేతిక నైపుణ్యాన్ని అంచుల వరకు తీసుకువెళ్లి ప్రయోగాత్మక పద్ధతికి పరాకాష్టని చేరుకున్నాడు. అసలు ఆ మహానుభావుడు ఆ కాలంలో తప్పబుట్టాడు అనిపిస్తుంది.

మామూలుగా శాస్త్ర, సాహిత్య, కళా రంగాల్లో ఎవరైనా ఏదైనా సృష్టించినప్పుడు ముందే ఉన్న ఒక సాంప్రదాయాన్ని ఆసరాగా చేసుకుని సృజన జరుపుతారు. అంతేకాని ఏ ఆధరమూ లేకుండా గాల్లోంచి వాళ్ల సృజన ఊడిపడదు. ’మహామహుల భుజస్కంధాల మీద నించుని ఇంకా దూరం చూడగలిగాను’ అన్నాడు న్యూటన్ అంతడివాడు. కాని బోస్ విషయంలో, తను చేపట్టిన రంగంలో తనకి పూర్వులైన అలాంటి మహామహులు ఎవరూ పెద్దగా ఉన్నట్టు లేరు. పైగా పాశ్చాత్యలోకంలో ఉంటూ, ఆ వైజ్ఞానిక సాంప్రదాయంలో భాగంగా ఉంటూ అవన్నీ చేసినా అంతగా ఆశ్చర్యపోనక్కర్లేదు. కాని అప్పటి ఇండియాలో ఉంటూ ఇవన్నీ చెయ్యడం ఒక మనిషికి ఎలా సాధ్యం.... ఆలోచిస్తుంటే నమ్మబుద్ధి కాదు.

జంతువులలో అయినా, మనిషిలో అయినా అసలు నాడీమండలంలో వ్యవహారాలన్నీ విద్యుత్ సంబంధమైన చర్యలు అన్న విషయం పాశ్చాత్య లోకంలో కేవలం రెండు శతాబ్దాల క్రితమే (లూయుగీ గాల్వానీ కప్ప కండరం మీద చేసిన ప్రయోగాల ద్వారా) తెలిసింది. కాని మొక్కలలోనూ అలాంటి నాడీమండలం ఉంటుందని ఎందుకో పాశ్చాత్య మానసం అంత సులభంగా ఒప్పుకోలేకపోయింది. కాని మనుషుల్లోను, జంతువుల్లోను మాత్రమే కాక, మొక్కల్లోను, రాళ్లు రప్పల్లోను, ఏదో అనిర్వచనీయమైన దివ్యతత్వం సమానంగా ఆవరించి ఉంటుందని చాటి చెప్పే భారతీయ తత్వచింతనా సాంప్రదాయంలో పుట్టి పెరిగినవారికి అలాంటి సమైక్య దృష్టి పెద్ద కష్టం కాదు. ఒక జంతు కండరంలోను, మొక్కలోను, లోహంలోను ఒకే విధమైన ప్రతిస్పందన ఎలా ఉంటుందో తను కనుక్కున్న ఫలితాలని ఒక పాశ్చాత్య సదస్సులో బోస్ ప్రదర్శిస్తే, అక్కడి వారు అవాక్కయ్యారు. ప్రకృతిలో అన్ని విభిన్న స్థాయిలలో అలాంటి ఏకత్వం ఎలా సాధ్యం?

బోస్ చేసిన అసమాన కృషిని మన దేశంలో కొనసాగించిన వారు పెద్దగా ఎవరూ లేరనే చెప్పాలి. పాశ్చాత్య లోకంలో కూడా అడపదపా ఆ దిశలో ప్రయోగాలు జరిగినా మొత్తం మీద గత ఒకటి రెండు దశాబ్దాల వరకు కూడా ఆ రంగం పెద్దగా పుంజుకోలేదు. జీవక్రియలలో విద్యుత్ చలనాల గురించిన రంగాన్ని electrophysiology అంటారు. దాన్ని జంతువులకి వర్తింపజేస్తే animal electrophysiology అంటారు. కాని plant electrophysiology కి బోస్ శతాబ్దకాలం క్రితమే పునాదులు వేసినా, ఆ మాట ఇప్పుడిప్పుడే పాశ్చాత్య వైజ్ఞానిక సాహిత్యంలో కనిపిస్తోంది. కాని అక్కడ ఎక్కడా బోస్ మాట వినిపించదు. అంతా కొత్తగా వాళ్లే కనుక్కున్నట్టు నేచర్, సైన్స్ మొదలైన ప్రఖ్యాత పత్రికల్లో పేపర్లు ప్రచురిస్తున్నారు. నాకు తెలిసినంత వరకు ఈ రంగంలో మన దేశంలో ప్రస్తుతం ఎలాంటి కృషీ జరగడంలేదు. పాశ్చాత్య వైజ్ఞానిక లోకంలో ఏదైతే ఫ్యాషనో, దాని మీదే ఇక్కడ పనిచెయ్యడం మన వైజ్ఞానిక వ్యవస్థలో ఒక రివాజు! బోస్ కృషి ఒక విధంగా నభూతో నభవిష్యతి గా మిగిలపోవడం ఒక విధంగా గర్వకారణమే అయినా, మరోలా చూస్తే విచారం కలిగిస్తుంది.

ఈ పరిచయంతో బోస్ విజయాల గురించి వరుసగా కొన్ని పోస్ట్ లలో చర్చించుకుందాం...