శాస్త్ర విజ్ఞానము

మందగా బతకడం వల్ల శత్రువుల నుంచి రక్షణ మరింత కట్టుదిట్టం అవుతుంది. మందలో ఉన్నప్పుడు ఒకరు కాకపోతే మరొకరు అప్రమత్తంగా ఉంటారు కనుక శత్రువు రాకని ఎవరో ఒకరు గుర్తించక మానరు. శత్రువుని ఒకరు గుర్తించగానే, రకరకాల కూతలతో, కేకలతో మంద మొత్తానికి ఆ వార్త ఇట్టే తెలిసిపోతుంది. మందలో అన్ని కళ్లు శత్రువు కోసం కనిపెట్టుకుని ఉంటాయి కనుక, సగటున మందలో ఉన్న జంతువు మరింత ఎక్కువగా, మరింత నిర్భయంగా మేయగలుగుతుంది.

ఈ సత్యాన్నే ఎర్రని ముక్కున్న వీవర్ పక్షులలో (red-billed weaverbird) లాజరస్ అనే శాస్త్రవేత్త గమనించాడు. గాల్లో ఎగురుతున్న డేగలని ఈ పక్షులు ఒంటరిగా ఉన్నసమయంలో, లేదా మందలో ఉన్న సమయంలో ఎలా గుర్తిస్తాయో ఇతగాడు గమనించాడు. ఒంటరిగా ఉన్న వీవర్ పక్షులు ఎన్నో సందర్భాలలో వస్తున్న డేగని గుర్తించలేకపోయాయట. అందుకు భిన్నంగా రెండు మూడు వీవర్ పక్షులు ఉన్న సన్నివేశంలో డేగని సులభంగా గుర్తించగలిగాయట..

ఇలాంటి సూత్రమే ఒక ప్రత్యేక కాకుల జాతి (Corvus corone) విషయంలో కూడా వర్తించడం కనిపించింది. గుంపు పెద్దదవుతున్న కొలది వాటి సామూహిక అప్రమత్తత పెరిగింది. కాని సహజ పరిస్థితులలో పక్షుల ప్రవర్తనని పరిశీలిస్తున్నప్పుడు, ఇలాంటి కచ్చితమైన నిర్ణయాలు చెయ్యడం కష్టం. ఎందుకంటే కచ్చితంగా సమానమైన పరిస్థితులలో క్రమంగా గుంపు యొక్క పరిమాణాన్ని పెంచుతూ, శత్రు జీవాన్ని ప్రవేశపెడుతూ, శత్రువు రాకని ఆ గుంపు ఎన్ని సార్లు గుర్తించగలిగిందో చూడాలి. గణాంకాల దృక్పథంతో అలాంటి పరిశీలనలని గమనించినప్పుడు, మన నిర్ణయాలు అర్థవంతమై ఉండాలంటే, చాలా పకడ్బందీగా పరిస్థితులని నియంత్రిస్తూ ప్రయోగాలు చెయ్యాలి. అలాంటి ప్రయోగాలు సహజ, బహిరంగ పరిస్థితుల్లో చెయ్యడం కష్టం.

కనుక ఆ విధంగా మరింత పకడ్బందీగా పరిస్థితులని నియంత్రిస్తూ, కొంచెం కృత్రిమమైన పరిస్థితులల్లో పొవెల్ అనే శాస్త్రవేత్త ప్రయోగాలు చేశాడు. ఈ సారి ఇందాకటి సూత్రాన్నే అతడు మరింత విశ్వసనీయంగా నిర్ధారించగలిగాడు. గుంపులో, లేదా మందలో ఉన్న ప్రాణికి మరింత రక్షణ ఉంటుంది, మరింత భక్షణ చేసే అవకాశం కూడా ఉంటుంది!

మంద వల్ల రక్షణ దొరుకుతుంది అన్నది నిజమే గాని, అక్కడ ఏవైనా ’మోసం’ జరుగుతుందా అన్న ప్రశ్న వస్తుంది. మానవ మందల్లో కూడా ఈ సమస్య ఎప్పుడూ వస్తుంది. మందలో భాగం కావడం వల్ల వచ్చే లాభాలు, ఆ మందలో ఉన్న అందరికీ సమానంగా దక్కుతాయా అన్న ప్రశ్న వస్తుంది. మానవ లోకంలో సామాన్యంగా ఆ లాభాలు సమానంగా అందరికీ సంక్రమించడం లేదన్న గుర్తింపు కారణంగా మందలు ఇంకా చిన్న మందలుగా విడిపోవడం, వేరే రాష్ట్రం కావాలనడం మొదలైనవి సంభవిస్తూ ఉంటాయి. (ఈ గొడవ పరలోక వాసుల్లోనూ ఉందని మనం కథలు చదివాం. రాక్షసులకి అమృతం అందలేదని ఎంత గొడవ జరిగిందనీ?) మరి పక్షుల గుంపుల్లో కూడా ఈ సమస్య వస్తుంది. అక్కడ ఏం జరుగుతుందో చూద్దాం.

ఒక గుంపులో ఉన్న పక్షులని తీసుకుందాం. కొన్ని పక్షులు తలెత్తకుండా శ్రద్ధగా తింటున్నాయి. మరి కొన్ని పక్షులు అప్పుడప్పుడు తెలెత్తి చూస్తూ శత్రువు రాకని కనిపెట్టుకుని ఉన్నాయి. మొదటి వర్గం పక్షులు మరి కాస్త, ప్రశాంతంగా, మరింత ఎక్కువ తినగలవన్నది స్వయం విదితం. శత్రువు వస్తే తలెత్తి చూస్తూ అప్రమత్తంగా ఉన్న పక్షులే ముందు కనిపెడతాయి. ఒక సారి ఒక పక్షి శత్రువుని చూసిందంటే దాని హెచ్చరిక గుంపులో ఉన్న పక్షులన్నిటికీ ఠక్కున అందిపోతుంది. కనుక మధ్య మధ్యలో తలెత్తి చూస్తున్న పక్షులు అనవసరంగా నష్టపోతున్నట్టు అనిపిస్తుంది. అవి నిజంగానే నష్టపోతున్నాయా, లేక మధ్య తలెత్తు చూస్తున్న పక్షులకి మరే విధంగానైనా నష్టపరిహారం దక్కుతోందా?

ఈ విషయాన్ని తేల్చుకోడానికి ఎడ్గార్ అనే శాస్త్రవేత్త, అతడి బృందం కొన్ని పిచుకల గుంపులని వీడియో తీశారు. ఇవి ఒక గుంపులో ఉండి తింటున్న సమయంలో అదాటున ఒక శత్రు వస్తువుని ప్రవేశపెట్టారు. ఆ సమయంలో ముందు తలెత్తి చూసిన పక్షులు ఇతర పక్షుల కన్నా ముందుగా అక్కణ్ణుంచి ఎగిరిపోగలగడం వీడియోలో కనిపించింది. తరువాత సామాన్యంగా గుంపుకి సరిహద్దు వద్ద నున్న పక్షులు అప్రమత్తంగా తప్పనిసరిగా ఉండాలి. గుంపుకి కేంద్రంలో ఉన్న పక్షులకి సహజంగా మరింత రక్షణ లభిస్తుంది. కనుక గుంపుకి సరిహద్దుకి దగ్గరిగా ఉన్న పక్షులు మరింత అప్రమత్తంగా ఉండాలి. అంటే వాటి సామాజిక బాధ్యతని కొంతవరకు భరించాలి. అలా చెయ్యకుండా తలెత్తకుండా మౌనంగా తినేస్తూ, సమాజాన్ని ’మోసం’ చెయ్యాలని చూస్తే, వాటికే ప్రమాదం. కనుక దేని స్వార్థం కోసం అది అన్నట్టుగా ప్రతీ పక్షి బతికినా, ఆ స్వార్థం వల్ల అనుకోకుండానే అవి ఒక సామాజిక బాధ్యత నిర్వర్తిస్తున్నాయి. తమ కోసం చేసినా వాటి అప్రమత్తత అందరికీ ఉపయోగపడుతుంది. ఆ విధంగా ఈ పక్షుల యొక్క ప్రవర్తనలో వ్యక్తి యొక్క లక్ష్యాలకి, సమిష్టి యొక్క లక్ష్యాలని మధ్య అద్భుతమైన సమతూనిక కనిపించి అబ్బురపాటు కలిగిస్తుంది. మానవ సమూహాలలో ఇలాంటి సమతూనిక తరచు అదృశ్యమై, ఎంతో ఘర్షణకి, సంక్షోభానికి దారితీయడం విచారం కలిగిస్తుంది.

అయితే ఇలాంటి ’సక్రమమైన స్వార్థం’ అనే పద్ధతి కూడా అన్ని జంతువుల ప్రవర్తనని వివరించలేదు. మీర్కాట్ (meerkat) లు అనబడే ఒక రకం ముంగీసలకి, నిస్వార్థమైన ప్రవర్తన సాధ్యమైనట్టు అనిపిస్తుంది. ఈ జాతి జీవాలలో పహరా కాసే బాధ్యతని గుంపులో కొన్ని ప్రత్యేక జీవాలు మాత్రమే నెత్తిన వేసుకుంటాయి. ఇవి అప్పుడప్పుడు, వంతుల వారీగా వెళ్లి ఒక ఎత్తైన ప్రదేశానికి (ఓ చెట్టునో, పుట్టనో, గట్టునో ఎక్కి) వెళ్లి శత్రు జీవాలేమైనా పొంచి ఉన్నాయేమో చూసి వస్తుంటాయి. ఇది నిజంగా నిస్వార్థమైన ప్రవర్తనే ఎందుకంటే పహరా కాసే సమయంలో ఇవి భుజించలేవు. కాని ఈ ముంగీసలు సామాజిక జీవాలు. అవి ఎప్పుడూ కొన్ని ప్రత్యేక, ఇతర ముంగీసలతో కలిసి సహజీవనం చేస్తాయి. ఆ గుంపులో ప్రతీ ముంగీసకి, ఇతర ముంగీసలు బాగా తెలిసి ఉంటాయి. పహరా కాసే ముంగీసకి ఆ సమాజంలో స్థాయి పెరగొచ్చు. లేదా కొంత కాలం ఒక ముంగీస అలాంటి సేవలు చేస్తే, ఆ విషయం గుర్తుపెట్టుకున్న మరి కొన్ని ముంగీసలు, మరో సమయంలో, పహరా కాసే బాధ్యతని తాము చేపట్టొచ్చు.

ఇంత అద్భుతమైన సామరస్యంతో కూడిన సామాజిక ప్రవృత్తి జంతువులలో సాధ్యం అని వింటున్నప్పుడు ఆశ్చర్యం కలుగుతుంది, తలచుకుంటేనే ఒళ్లు గగుర్పొడుస్తుంది. జంతులోకం నుండి మనిషి నేర్చుకోవాల్సినది ఇంకా ఎంతో నిశ్చయంగా ఉంది.

మందల వల్ల కేవలం శత్రువుల ఆగమనాన్ని గురించిన హెచ్చరిక లభించడమే కాదు. కొన్ని సార్లు ఆ ఆత్మరక్షణా కార్యక్రమం మరింత సక్రియమైన రూపాలని దాల్చవచ్చు. ఆ మంద శత్రువు మీద వ్యూహాత్మకంగా తిరగబడి ఎదురుదెబ్బ తీయొచ్చు...
(సశేషం)


చిత్రాల సౌజన్యం:
http://www.naturephoto-cz.com/red-billed-buffalo-weaver-:bubalornis-niger-photo-11211.html
http://blog.craftzine.com/meerkat.jpg