శాస్త్ర విజ్ఞానము

బోస్ సాధించిన విప్లవాత్మక ఫలితాలని తన తోటి వృక్ష శాస్త్రవేత్తలు సమ్మతించకపోవడానికి ఒక ముఖ్య కారణం తను నిర్మించిన నునిశిత పరికరాలని పోలిన పరికరాల నిర్మాణం వాళ్లకి సాధ్యపడకపోవడమే. అయినా ఇతర వృక్ష శాస్త్రవేత్తలని ఒప్పించడానికి, తన ప్రయోగాలలో వారికి నమ్మకం కుదిరేలా చెయ్యడానికి మొక్కలకి యాంత్రికంగా ప్రేరణలు ఇవ్వడానికి, వాటి చలనాలని రికార్డు చెయ్యడానికి మరింత అధునాతన పరికరాలని నిర్మించాలని నిశ్చయించాడు బోస్. వీటిలో క్షణంలో వెయ్యోవంతులో జరిగే మార్పులని కూడా రికార్డు చెయ్యడానికి వీలవుతుంది. దాంతో మొక్కల్లో అత్యంత వేగవంతమైన చలనాలని కూడా రికార్డు చెయ్యడానికి వీలయ్యింది.

ఈ కొత్త పరికరంతో వచ్చిన ఫలితాలతో చివరికి తోటి శాస్త్రవేత్తలకి నమ్మకం కుదిరింది. ఇంగ్లండ్ లో రాయల్ సొసయిటీకి చెందిన "ఫిలొసాఫికల్ ట్రాన్సాక్షన్స్" పత్రికలో ఆ ఫలితాలు అచ్చయ్యాయి. అదే ఏడాది బోస్ తన మూడవ పుస్తకాన్ని కూడా ప్రచురించాడు. దీని పేరు "Researches on irritability of Plants." 376 పేజీలున్న ఈ పుస్తకంలో 180 ప్రయోగాలు వర్ణించబడ్డాయి.

1914 బోస్ నాలుగో యాత్ర మీద యూరప్ కి బయలుదేరాడు. ఈ సారి తనతో పాటు కేవలం పరికరాలే కాక మిమోసా పుడికా, డెస్మోడియమ్ గైరాన్స్ మొక్కలు కూడా తీసుకెళ్లాడు. ప్రేక్షకుల ఎదుట ప్రత్యక్షంగా తన ప్రయోగాలని ప్రదర్శిస్తే నమ్మకం పెరుగుతుందని ఉద్దేశం. "రాయల్ ఇన్స్టి ట్యూషన్" లోను, "రాయల్ సొసయిటీ ఆఫ్ మెడిసిన్" లోను సాయంకాలం సమావేశాలలో ప్రసంగించాడు. కీటకాలు తినే మొక్కల మీద ఎంతో పరిశోధన చేసిన సర్ లాడర్ బ్రన్టన్ ఆ సమావేశాలలో హాజరు అయ్యడు. తను తన జీవితకాలంలో చూసిన జీవక్రియా ప్రయోగాలన్నీ బోస్ ప్రయోగాల ముందు వెలవెలబోతున్నాయంటూ సర్ బ్రన్టన్ బోస్ ని మెచ్చుకున్నాడు.

ప్రఖ్యాత ఇంగ్లిష్ రచయిత, శాకాహారి, జీవపరిచ్ఛేద వ్యతిరేకి అయిన జార్జ్ బెర్నార్డ్ షా కూడా బోస్ ప్రయోగశాలని సందర్శించాడు. బోస్ రూపొందించిన సునిశిత పరికరాలతో క్యాబేజి ఆకు ప్రకటిస్తున్న మరణ స్పందనలు చూసి దిగ్భ్రమ చెందాడా రచయిత. ఆ ఒక్క అనుభవంతో షా తన సమస్త రచనలని బోస్ కి అంకితం ఇస్తూ అంకిత ముద్ర కింద ఇలా రాశాడు: "అత్యథమ జీవశాస్త్రవేత్త అత్యుత్తమ జీవశాస్త్రవేత్తకి చేస్తున్న అంకితం."

గతంలో బోస్ రచనలు రాయల్ సొసయిటీ పత్రికలో అచ్చు కాకుండా వ్యతిరేకంగా వోటు వేసి అడ్డుపడ్డ ఒక జీవక్రియాశాస్త్రవేత్త తను చేసిన పనికి పశ్చాత్తాప పడి, బోస్ ని కలుసుకుని ఇలా అన్నాడు: "అసలు ఇలాంటివన్నీ సంభవం అని నమ్మకం కుదిరేది కాదు. మీ భారతీయులకి స్వతహాగా ఉండే ఊహాశక్తి ఈ సందర్భంలో వెర్రితలలు వేసిందని అనుకున్నాను. కాని మొదట్నుంచి మీరు చెప్పింది నిజమే నని ఇప్పుడు మన:పూర్వకంగా ఒప్పుకుంటున్నాను."

బోస్ పరిశోధనల గురించి మొదటి సారిగా బ్రిటిష్ దినపత్రిక "నేషన్" ప్రశంసాపూర్వకంగా ఇలా వర్ణించింది:
"మైదా వేల్ వద్ద ఒక గదిలో పాపం ఓ క్యారట్ ఓ బల్లకి కట్టిపడేసి ఉంది. లైసెన్స్ లేని ఓ పరిచ్ఛేదన యంత్రం దాని మీదకి విజృంభించడానికి సిద్ధంగా ఉంది. ఏదో తెల్లని ద్రవంతో నిండిన గాజు నాళాల ద్వారా వైర్లు పోతున్నాయి. ఆ నాళాలు రెండూ రెండు తెల్లని పాదాల్లా క్యారట్లో దిగబడి ఉన్నాయి. ఆ కాయని ఫోర్సెప్స్ తో గిచ్చినప్పుడు అందులో కలిగే బాధామయ స్పందన పరికరంలో తెలుస్తుంది. ఆ బాధకి క్యారట్ నిలువెల్లా వ్యాపించే విద్యుత్ కంపన ఓ సున్నితమైన మరని కదిలించగా, దాని వల్ల ఓ చిన్న అద్దం తిరుగుతుంది. అద్దం దిశ మారడం వల్ల దాని మీద పడ్డ కాంతి రేఖ ప్రతిబింబితమై గదిలో ఎక్కడో దూరంలో పడుతుంది. ఆ విధంగా క్యారట్ లో జరిగే అత్యంత సూక్ష్మమైన చలనాలు బ్రహ్మాండంగా సంవర్ధనమవుతున్నాయి. కుడి వైపున ఉన్న నాళం వద్ద గిచ్చితే, కాంతి బిందువు కుడి పక్కకి ఏడెనిమిది అడుగులు జరుగుతుంది. ఎడమ పక్క ఉన్న నాళం వద్ద గిచ్చితే బిందువు ఎడమ పక్కకి జరుగుతుంది. ఏ స్పందనా సాధ్యం కాదని అనిపించే క్యారట్ లాంటి కాయగూరలో కూడా ఆ విధంగా విజ్ఞాన శాస్త్రం అనుభూతులని తేటతెల్లం చెయ్యగలిగింది."

(సశేషం...)