పాశ్చాత్యుల స్తుతిని, సమ్మతిని పొంది ఇండియాకి తిరిగొచ్చిన బోస్ ని బెంగాలు పెద్ద ఎత్తున సత్కరించింది. బోస్ గౌరవార్థం బెంగాలు గవర్నరు ఓ పెద్ద సమావేశాన్ని ఏర్పాటు చేశాడు. ఆ సమావేశానికి కలకత్తా షెరీఫ్ అధ్యక్షుడుగా ఉన్నాడు. అతి నెమ్మదిగా సాగే మొక్కల ఎదుగుదలని కొలవడానికి తను చేస్తున్న ప్రయత్నాల గురించి బోస్ ఆ సందర్భంలో మాట్లాడాడు.
1917 లో బ్రిటిష్ ప్రభుత్వం బోస్ కి Knighthood ఇచ్చి సత్కరించింది. ఆ సందర్భంలో బోస్ కేవలం వైజ్ఞానిక సత్యాలని కనుక్కునే శాస్త్రవేత్త కాడని, వైజ్ఞానిక చరిత్రలో ఓ కొత్త శకాన్ని ఆరంభించడానికి వచ్చిన యుగపురుషుడని సభాధ్యక్షుడు మాట్లాడాడు. అనతి కాలంలోనే నవంబరు 13 వ తేదీన, బోస్ 59 వ పుట్టినరోజు నాడు బోస్ యొక్క స్వంత పరిశోధనాలయం (దీని పేరు Institute for Research) యొక్క ప్రారంభోత్సవం జరిగింది.
ఆ సందర్భంలో బోస్ మాట్లాడుతూ తన సంస్థలో జరిగే ఆవిష్కరణలు అన్నీ ప్రజల సొత్తని, వాటి మీద పేటెంట్లు తీసుకోబోయేది లేదని ప్రకటించాడు. వైర్లెస్ టెలిగ్రఫీని మార్కోనీ కన్నా ముందు కనుక్కున్నా దాని మీద రావలసిన పేటెంట్ ని తిరస్కరించాడు. అలాగే తన అవిష్కణల మీద పరిశ్రమల నుండి లబ్ది పొందే ఎన్నో అవకాశాల్ని త్రోసిపుచ్చాడు. “అమరత్వానికి బీజాలు ఆస్తిపాస్తులలో లేవు, ఆలోచనలలో ఉంటాయి; వస్తుసంపదలో కాదు, భావసంపదలో ఉంటాయి,” అంటూ జడపదార్థం కన్నా మనస్సు గొప్పదని చాటాడు. “జడవస్తువులని పెంచుకోవడం చేత కాకుండా, సముచిత భావనా సంపదని ధారాళంగా వ్యాపించజేయడం ద్వారా నిజమైన మానవతా సామ్రాజ్యాన్నిస్థాపించవచ్చు. జ్ఞానాన్ని వ్యక్తిగత ప్రయోజనాల కోసం వాడుకోవాలనే కోరికని త్యజించడం మన సంస్కృతి మనకి నేర్పే పాఠం.”
బోస్ సంస్థ స్థాపించబడ్డ ఏడాది తిరిగేలోగా బెంగాలు గవర్నరు అధ్వర్యంలో ఓ సమావేశం ఏర్పాటు చేశాడు. ఎనిమిదేళ్ల శ్రమ తరువాత తను నిర్మించిన ఓ కొత్త పరికరం గురించి ఆ సభలో ప్రకటించాడు. మొక్కల ఎదుగుదలని కొలిచే ఈ పరికరం పేరు క్రెస్కోగ్రాఫ్. ఆ రోజుల్లో లభ్యమయ్యే అత్యంత శక్తివంతమైన సూక్ష్మదర్శిని కన్నా శక్తివంతమైన ఈ పరికరం మొక్కల చలనాలని 10,000 రెట్లు సంవర్ధనం చేసి చూపిస్తుంది.
మొక్కలఎదుగుదల సమవేగంతో కాకుండా ఆగాగి జరుగుతుందన్న అపురూపమైన సత్యాన్ని మొట్టమొదటి సారిగా ఈ పరికరం వెల్లడి చేసింది. ఒక ఎత్తుకి ఎదిగి, ఆ ఎదిగిన ఎత్తులో నాలుగోవంతు తగ్గుతూ, అలా ఆగాగి, అలలు అలలుగా ఎదుగుతుంది. కొన్ని మొక్కల్లో తాకితే చాలు ఎదుగుదుదల ఆగిపోతుందని, మరి కొన్ని మొక్కల్లో మొరటుగా వ్యవహరిస్తే కూడా అదే జరుగుతుందని ఈ పరికరం వల్ల తెలిసింది.
వివిధ ప్రేరణలకి ప్రతిస్పందనగా మొక్కల్లో ఎదిగే వేగం పెరిగినా, తగ్గినా తక్షణమే తెలిసిపోయేట్టుగా మునుపటి పరికరాన్ని కొద్దిగా సవరించి “balanced crescograph” ని నిర్మించాడు. మొక్క ఎదుగుదల యొక్క సగటు వేగానికి సమానంగా ఈ పరికరంలో మొక్కని నెమ్మదిగా కిందకి దించడం జరుగుతుంది. కనుక వృద్ధి వేగంలో మార్పులు మాత్రమే ఈ పరికరంలో నమోదు అవుతాయి. ఈ పరికరం ఎంత సునిశితంగా ఉంటుందంటే దాంతో మొక్క వృద్ధి వేగంలో ఇంచుమించు 10^-9 inches/sec మార్పు కూడా కనిపెట్టొచ్చు.
ప్రఖ్యాత అమెరికన్ వైజ్ఞానిక పత్రిక Scientific American వ్యవసాయ రంగంలో బోస్ ఆవిష్కరణల ప్రభావం గురించి వర్ణిస్తూ ఇలా రాసింది: “బోస్ సృష్టించిన క్రెస్కోగ్రాఫ్ ముందు అల్లావుద్దీన్ అద్భుత దీపం వెలవెలబోతుంది. ఒక్క గంటలో మొక్కల మీద ఫెర్టిలైజర్ల యొక్క, విద్యుత్తు యొక్క, తదితర ఎన్నో ప్రేరణల యొక్క ప్రభావం ఎలా ఉంటుందో ఈ పరికరం తేటతెల్లంగా ప్రదర్శిస్తుంది.”
(సశేషం...)
ఇది నిజమేనా అన్నట్లు ఉన్నాయి బోస్ గారి పరిశోధనా ఫలితాలు.
ఏమైపోయింది ఆ ఫైర్ మనలో అనిపిస్తుంటుంది గురూజీ!...
జగదీష్ బోసాయ నమోన్నమః