రెండు విభిన్న ప్రదేశాలలో జరిగిన సంఘటనలు ఏకకాలంలో జరిగాయో లేదో మనం ఎలా నిర్ణయిస్తాం? రెండు చోట్ల గడియారం ఒకే కాలాన్ని సూచిస్తోంది అంటాం. అయితే ఆ రెండు గడియారాలు ఒకే సమయంలో ఒకే కాలాన్ని చూపించేలా చెయ్యాలంటే ఏం చెయ్యాలి? అన్న ప్రశ్న అప్పుడు తప్పకుండా వస్తుంది.
శూన్యంలో కాంతి యొక్క వేగం దాని మూలం యొక్క చలనం మీద ఆధారపడదని తెలుసుకున్నాం కనుక, దూరాలని కొలవడానికి, గడియారాలని కచ్చితంగా ’సెట్’ చెయ్యడానికి ఈ కింది పద్ధతే శ్రేష్ఠమైనదని, సమంజసమైనదని ఒప్పుకుంటారు.
A అనే పరిశీలనా కేంద్రం నుండి ఓ కాంతి సంకేతం వెలువడుతుంది. అది B అనే కేంద్రాన్ని చేరగానే, తిరిగి వెనక్కు ప్రసారం చెయ్యబడి A ని చేరుకుంటుంది. A వద్దకి కాంతి సంకేతం తిరిగి రావడానికి పట్టిన వ్యవధిలో సగం విలువని, కాంతి వేగంతో గుణిస్తే వచ్చేది A,B ల మధ్య దూరం అని అనుకోవచ్చు.
B వద్ద కాంతి సంకేతం అందిన తరుణం, A వద్ద కాంతి సంకేతం వెలువడిన తరుణానికి, తిరిగి అందిన తరుణానికి సరిగ్గా నడి మధ్య ఉన్నట్లయితే, A, B ల వద్ద గడియారాలు కచ్చితంగా ’సెట్’ (set) చెయ్యబడ్డాయని అనుకోవచ్చు. ఈ విధంగా ఒకే స్థిరమైన భూమిక మీద ఉన్న వేరు వేరు కేంద్రాల వద్ద వివిధ గడియారాలని కచ్చితంగా ’సెట్’ చెయ్యవచ్చు. ఆ విధంగా రెండు వేరు వేరు చోట్ల జరిగిన సంఘటనలు ఏకకాలీనమా కాదా అన్న విషయాన్ని తేల్చుకోవచ్చు.
కాని ఈ పరిస్థితులని, ఫలితాలని కదిలే, ఇతర వ్యవస్థల నుండి గమనిస్తున్న పరిశీలకులు (observers) కూడా నిర్ధారిస్తారా? కదిలే రెండు విభిన్న వస్తువుల (అవి రెండు రాకెట్లు అనుకుందాం) మీద రెండు ప్రామాణిక వ్యవస్థలు (frames of reference) స్థాపించబడ్డాయి అనుకుందాం. ఒక రాకెట్ నుండి అవతలి రాకెట్ లో జరిగే సంఘటనలని గమనిస్తున్నప్పుడు అవి ఎలా కనిపిస్తాయో చుద్దాం. రెండు రాకెట్లు సమవేగంతో వ్యతిరేక దిశలో కదులుతున్నాయి. ఒక్కో రాకెట్ కి చెరో కొసలో ఒక పరిశీలకుడు ఉన్నాడు అనుకుందాం. రాకెట్ కి రెండు కొసలు, రెండు రాకెట్లు ఉన్నాయి కనుక మొత్తం నలుగురు పరిశీలకులు అన్నమాట. ఈ నలుగురు పరిశీలకులు ముందుగా వారి వారి గడియారాలు ఒక్కలా నడిచేలా తమ గడియారాలని ’సెట్’ చేసుకోవాలి. పైన వర్ణించిన పద్ధతినే ఉపయోగంచి వాళ్లు తమ గడియారాలని ’సెట్’ చేసుకోవచ్చు.
చిత్రం లో కనిపిస్తున్న రెండు రాకెట్లలో పై రాకెట్ (A) యొక్క మధ్య బిందువు నుండి ఓ కాంతి సంకేతం బయల్దేరి, రాకెట్ యొక్క రెండు కొసలని చేరుతుంది. సంకేతం అందగానే రెండు కొసల వద్ద ఉన్న పరిశీలకులు తమ గడియారాలని సున్నా వద్ద ’సెట్’ చేసుకుంటారు. అలాగే రాకెట్ B లో ఉన్న పరిశీలకులు కూడా సంకేతం అందగానే తమ గడియారాన్ని సున్నా వద్ద ’సెట్’ చేసుకుంటారు. నలుగురూ తమ గడియారాలని సరిగ్గా సెట్ చేశామనే అనుకుంటారు.
ఇప్పుడు ఒక రాకెట్ లో ఉన్న పరిశీలకులు అవతలి రాకెట్ లో ఉన్న గడియారాలని తమ రాకెట్ లో ఉన్న గడియారాలతో పోల్చుకుని, నాలుగు గడియారాలూ ఒక్కలాగానే కొట్టుకుంటున్నాయో లేదో పరీక్షించదలచుకున్నారు. ఈ విషయాన్ని ఈ విధంగా తేల్చుకోవచ్చు. రెండు రాకెట్ లలోను నడి బొడ్డులో, విద్యుదావేశంతో పూరించబడ్డ విద్యుద్ వాహక వస్తువు (electrical conductor) లని ఉంచుతారు. ఈ రెండు విద్యుద్ వాహకాలు ఎలా అమర్చబడతాయంటే, రెండు రాకెట్లు ఒకదాన్నొకటి దాటుతున్నప్పుడు, రెండు విద్యుద్ వాహకాలు బాగా సన్నిహితంగా వచ్చి వాటి మధ్య ఓ విద్యుల్లత (spark) ఎగురుతుంది. అలా ఎగిరిన విద్యుల్లత నుండి కాంతి సంకేతం పుట్టి రెండు రాకెట్ల కొసల వద్దకి ప్రయాణిస్తుంది. ఇలాంటి పరిస్థితుల్లో, చిత్రంలో 2A, 2B కొసలని కాంతి సంకేతం కాస్త ముందుగా చేరుతుంది. 1A, 1B కొసలని కాస్త ఆలస్యంగా చేరుతుంది.
1B ని సంకేతం చేరే సమయానికి ఆ గడియారం సున్నా సమయాన్ని సూచించేట్టుగా ’సెట్’ చెయ్యబడినట్టయితే, 2A వద్ద ఉన్న పరిశీలకుడు అక్కడి గడియారం ఆలస్యంగా నడుస్తోందని అనుకుంటాడు. అదే విధంగా 1A వద్ద నున్న పరిశీలకుడు, 2B వద్ద నున్న గడియారం తన కన్నా ముందు నడుస్తోందని నమ్ముతాడు.
కనుక ఇప్పుడు రాకెట్ A మీద ఉన్న ఇద్దరు పరిశీలకులు తమ ఇద్దరి గడియారాలు ఒకే విధంగా నడుస్తున్నాయనే అనుకుంటారు. తేడా అంతా రాకెట్ B మీద ఉన్న గడియారాలతోనే వస్తోంది అనుకుంటారు. అదే విధంగా రాకెట్ B మీద ఉన్న పరిశీలకులు కూడా అలాగే అనుకుంటారు. తమ రెండు గడియారాలు ఒకే విధంగా, సరిగ్గా నడుస్తున్నాయని, తేడా రాకెట్ A మీద ఉన్న గడియారాలతోనే వస్తోందని అనుకుంటారు.
రెండు రాకెట్లు సరిసమానంగా ఉన్నాయి కనుక ఈ తగవుని తీర్చడానికి ఒక్కటే మార్గం. ఇద్దరిలో సత్యం ఎవరివైపు ఉంది అని అడిగితే, ఇద్దరి వైపు ఉందని చెప్పాల్సి ఉంటుంది. రెండు బృందాల్లోను ఎవరు అనుకుంటున్నది వాళ్లకి సత్యం. మరి ’అసలు’ సత్యం ఎవరిది? అన్న ప్రశ్నకి అర్థమే లేదు. ఎందుకంటే నిరపేక్షమైన ఏకకాలీనత అన్నదే అసలు లేదు. ఏకకాలినత అన్నది మనం రిశీలిస్తున్న ప్రామాణిక వ్యవస్థ మీద ఆధారపడుతుంది. ఒక వ్యవస్థ నుండి ఏకకాలీనం అయిన రెండు సంఘటనలు మరో వ్యవస్థలో ఏకకాలినం కాకపోవచ్చు.
(సశేషం...)
శూన్యంలో కాంతి యొక్క వేగం దాని మూలం యొక్క చలనం మీద ఆధారపడదని తెలుసుకున్నాం కనుక, దూరాలని కొలవడానికి, గడియారాలని కచ్చితంగా ’సెట్’ చెయ్యడానికి ఈ కింది పద్ధతే శ్రేష్ఠమైనదని, సమంజసమైనదని ఒప్పుకుంటారు.
A అనే పరిశీలనా కేంద్రం నుండి ఓ కాంతి సంకేతం వెలువడుతుంది. అది B అనే కేంద్రాన్ని చేరగానే, తిరిగి వెనక్కు ప్రసారం చెయ్యబడి A ని చేరుకుంటుంది. A వద్దకి కాంతి సంకేతం తిరిగి రావడానికి పట్టిన వ్యవధిలో సగం విలువని, కాంతి వేగంతో గుణిస్తే వచ్చేది A,B ల మధ్య దూరం అని అనుకోవచ్చు.
B వద్ద కాంతి సంకేతం అందిన తరుణం, A వద్ద కాంతి సంకేతం వెలువడిన తరుణానికి, తిరిగి అందిన తరుణానికి సరిగ్గా నడి మధ్య ఉన్నట్లయితే, A, B ల వద్ద గడియారాలు కచ్చితంగా ’సెట్’ (set) చెయ్యబడ్డాయని అనుకోవచ్చు. ఈ విధంగా ఒకే స్థిరమైన భూమిక మీద ఉన్న వేరు వేరు కేంద్రాల వద్ద వివిధ గడియారాలని కచ్చితంగా ’సెట్’ చెయ్యవచ్చు. ఆ విధంగా రెండు వేరు వేరు చోట్ల జరిగిన సంఘటనలు ఏకకాలీనమా కాదా అన్న విషయాన్ని తేల్చుకోవచ్చు.
కాని ఈ పరిస్థితులని, ఫలితాలని కదిలే, ఇతర వ్యవస్థల నుండి గమనిస్తున్న పరిశీలకులు (observers) కూడా నిర్ధారిస్తారా? కదిలే రెండు విభిన్న వస్తువుల (అవి రెండు రాకెట్లు అనుకుందాం) మీద రెండు ప్రామాణిక వ్యవస్థలు (frames of reference) స్థాపించబడ్డాయి అనుకుందాం. ఒక రాకెట్ నుండి అవతలి రాకెట్ లో జరిగే సంఘటనలని గమనిస్తున్నప్పుడు అవి ఎలా కనిపిస్తాయో చుద్దాం. రెండు రాకెట్లు సమవేగంతో వ్యతిరేక దిశలో కదులుతున్నాయి. ఒక్కో రాకెట్ కి చెరో కొసలో ఒక పరిశీలకుడు ఉన్నాడు అనుకుందాం. రాకెట్ కి రెండు కొసలు, రెండు రాకెట్లు ఉన్నాయి కనుక మొత్తం నలుగురు పరిశీలకులు అన్నమాట. ఈ నలుగురు పరిశీలకులు ముందుగా వారి వారి గడియారాలు ఒక్కలా నడిచేలా తమ గడియారాలని ’సెట్’ చేసుకోవాలి. పైన వర్ణించిన పద్ధతినే ఉపయోగంచి వాళ్లు తమ గడియారాలని ’సెట్’ చేసుకోవచ్చు.
చిత్రం లో కనిపిస్తున్న రెండు రాకెట్లలో పై రాకెట్ (A) యొక్క మధ్య బిందువు నుండి ఓ కాంతి సంకేతం బయల్దేరి, రాకెట్ యొక్క రెండు కొసలని చేరుతుంది. సంకేతం అందగానే రెండు కొసల వద్ద ఉన్న పరిశీలకులు తమ గడియారాలని సున్నా వద్ద ’సెట్’ చేసుకుంటారు. అలాగే రాకెట్ B లో ఉన్న పరిశీలకులు కూడా సంకేతం అందగానే తమ గడియారాన్ని సున్నా వద్ద ’సెట్’ చేసుకుంటారు. నలుగురూ తమ గడియారాలని సరిగ్గా సెట్ చేశామనే అనుకుంటారు.
ఇప్పుడు ఒక రాకెట్ లో ఉన్న పరిశీలకులు అవతలి రాకెట్ లో ఉన్న గడియారాలని తమ రాకెట్ లో ఉన్న గడియారాలతో పోల్చుకుని, నాలుగు గడియారాలూ ఒక్కలాగానే కొట్టుకుంటున్నాయో లేదో పరీక్షించదలచుకున్నారు. ఈ విషయాన్ని ఈ విధంగా తేల్చుకోవచ్చు. రెండు రాకెట్ లలోను నడి బొడ్డులో, విద్యుదావేశంతో పూరించబడ్డ విద్యుద్ వాహక వస్తువు (electrical conductor) లని ఉంచుతారు. ఈ రెండు విద్యుద్ వాహకాలు ఎలా అమర్చబడతాయంటే, రెండు రాకెట్లు ఒకదాన్నొకటి దాటుతున్నప్పుడు, రెండు విద్యుద్ వాహకాలు బాగా సన్నిహితంగా వచ్చి వాటి మధ్య ఓ విద్యుల్లత (spark) ఎగురుతుంది. అలా ఎగిరిన విద్యుల్లత నుండి కాంతి సంకేతం పుట్టి రెండు రాకెట్ల కొసల వద్దకి ప్రయాణిస్తుంది. ఇలాంటి పరిస్థితుల్లో, చిత్రంలో 2A, 2B కొసలని కాంతి సంకేతం కాస్త ముందుగా చేరుతుంది. 1A, 1B కొసలని కాస్త ఆలస్యంగా చేరుతుంది.
1B ని సంకేతం చేరే సమయానికి ఆ గడియారం సున్నా సమయాన్ని సూచించేట్టుగా ’సెట్’ చెయ్యబడినట్టయితే, 2A వద్ద ఉన్న పరిశీలకుడు అక్కడి గడియారం ఆలస్యంగా నడుస్తోందని అనుకుంటాడు. అదే విధంగా 1A వద్ద నున్న పరిశీలకుడు, 2B వద్ద నున్న గడియారం తన కన్నా ముందు నడుస్తోందని నమ్ముతాడు.
కనుక ఇప్పుడు రాకెట్ A మీద ఉన్న ఇద్దరు పరిశీలకులు తమ ఇద్దరి గడియారాలు ఒకే విధంగా నడుస్తున్నాయనే అనుకుంటారు. తేడా అంతా రాకెట్ B మీద ఉన్న గడియారాలతోనే వస్తోంది అనుకుంటారు. అదే విధంగా రాకెట్ B మీద ఉన్న పరిశీలకులు కూడా అలాగే అనుకుంటారు. తమ రెండు గడియారాలు ఒకే విధంగా, సరిగ్గా నడుస్తున్నాయని, తేడా రాకెట్ A మీద ఉన్న గడియారాలతోనే వస్తోందని అనుకుంటారు.
రెండు రాకెట్లు సరిసమానంగా ఉన్నాయి కనుక ఈ తగవుని తీర్చడానికి ఒక్కటే మార్గం. ఇద్దరిలో సత్యం ఎవరివైపు ఉంది అని అడిగితే, ఇద్దరి వైపు ఉందని చెప్పాల్సి ఉంటుంది. రెండు బృందాల్లోను ఎవరు అనుకుంటున్నది వాళ్లకి సత్యం. మరి ’అసలు’ సత్యం ఎవరిది? అన్న ప్రశ్నకి అర్థమే లేదు. ఎందుకంటే నిరపేక్షమైన ఏకకాలీనత అన్నదే అసలు లేదు. ఏకకాలినత అన్నది మనం రిశీలిస్తున్న ప్రామాణిక వ్యవస్థ మీద ఆధారపడుతుంది. ఒక వ్యవస్థ నుండి ఏకకాలీనం అయిన రెండు సంఘటనలు మరో వ్యవస్థలో ఏకకాలినం కాకపోవచ్చు.
(సశేషం...)
0 comments