శాస్త్ర విజ్ఞానము

అరబ్బులు

ఏడవ శతాబ్దంలో అరబ్బులు రంగప్రవేశం చేశారు. అంతకు పూర్వం వారి ప్రభావం ఆ ఎడారి ద్వీపకల్పానికే పరిమితమై ఉండేది. కాని మహమ్మదు ప్రవక్త కొత్తగా స్థాపించిన ఇస్లామ్ మతం వల్ల అరేబియా ప్రాంతం కొత్త ఊపిరి పోసుకుంది. అరబ్బీ సేనలు గొప్ప బలోద్ధతితో అన్ని దిశలలో ముందుకు దూసుకుపోయాయి. ఆ జైత్రయాత్రలో పశ్చిమ ఆసియా లోను, ఉత్తర ఆఫ్రికాలోను విశాల భూభాగాలు వారి హస్తగతం అయ్యాయి. క్రీ.శ. 641 లో ఈజిప్ట్ మీద దండయాత్ర చేశారు. కొన్నేళ్ళలోనే మొత్తం పెర్షియా అంతా అరబ్బుల ధాటికి తట్టుకోలేక వారికి పాదాక్రాంతం అయ్యింది.

పెర్షియాలో అరబ్బులకి గ్రీకుల ప్రాచీన వైజ్ఞానిక సాంప్రదాయంతో సంపర్కం ఏర్పడింది. అలా అనుకోవడానికి ముఖ్యంగా ఓ ప్రత్యేక సంఘటన కారణం కావచ్చు. క్రీ.శ. 670 లో అరబ్బులు కాంస్టాంటినోపుల్ మీద దండయాత్ర చేసినప్పుడు అక్కడ వారికి ఒక విచిత్రమైన “గ్రీకు అగ్ని” ఎదురయ్యింది. నీరు చల్లినా ఆరని విడ్డూరమైన జ్వాల అది. దాని దెబ్బకి ఎన్నో అరబ్బీ ఓడలు మండి బూడిద అయ్యాయి. ఆ జ్వాలని తయారుచేసినవాడు కల్లినికస్ అనే ఓ ఖెమియా ఉపాసకుడు అని చరిత్ర మనకు చెప్తుంది. ఆ నిప్పు ఎలా రాజేయాలో ప్రాంతీయులకి నేర్పించి ఈ కల్లినికస్ అరబ్బు సేనలు వచ్చే లోపలే తన స్వదేశం అయిన ఈజిప్ట్ కి పారిపోయాట్ట!

అరేబియాలో ఖెమియా కాస్తా “అల్-కిమియా” గా మారింది. ఈ పదం తదనంతరం యూరప్ లో, ముఖ్యంగా ఇంగ్లీష్ లో, ఆల్కెమీ (alchemy, అంటే పరుసవేదం) గా మారింది. రసాయనిక శాస్త్ర చరిత్రలో సుమారు రెండు వేల ఏళ్ల పాటు అంటే క్రీ.పూ. 300 నుండి క్రీ.శ. 1600 వరకు ఈ ఆల్కెమీ అన్న పదమే స్థిరంగా నిలిచింది.

క్రీ.పూ. 300 నుండి క్రీ.శ. 1100 వరకు యూరప్లో రసాయనిక చరిత్ర పుటలు ఇంచుమించు ఖాళీగా ఉండిపోయాయనే చెప్పాలి. క్రీ.శ. 650 తరువాత గ్రీక్, ఈజిప్ట్ సాంప్రదాయలకి చెందిన పరుసవేదాన్ని ఉపాసించి, ప్రచారం చేసే బాధ్యత పూర్తిగా అరబ్బుల మీదే పడింది. ఆ కార్యాన్ని వాళ్లు ఓ ఐదు శతాబ్దాల కాలం పాటు కొనసాగించారు. రసాయనిక చరిత్రలో అరబ్బులు పోషించిన పాత్రకి చిహ్నాలుగా ప్రస్తుతం ఎన్నో ఆధునిక రసాయనాల పేర్లు అరబ్ పదాలు కావాడం గమనార్హం. అలెంబిక్, ఆల్కలీ, ఆల్కహాల్, కార్బాయ్, నాప్థా, జిర్కాన్ మొదలైన పదాలన్నీ అరబిక్ నుండి వచ్చినవే.

అరబ్బీ సామ్రాజ్య విస్తరణ జరిగిన తొలిదశల్లో పరుసవేదం ఎంతో ఉత్కృష్ట దశని చేరుకుంది. మహ్మదీయ పరుసవేదుల్లో బాగా పేరుమోసినవాడు, సమర్ధుడు అయినవాడు జబిర్ ఇబిన్-హయ్యాన్ (రమారమి క్రీ.శ. 760-815). శతాబ్దాల తరువాత ఇతడి పేరు యూరప్ లో “గెబర్” గా ప్రచారం అయ్యింది. అరేబియన్ కథలలో మనకు తారసపడే ప్రఖ్యాత హరూన్-అల్-రషీద్ ఏలికలో, అరబిక్ సామ్రాజ్యం మహర్దశని చేరుకున్న కాలంలో ఈ జబిర్ జీవించాడు.

పరుసవేదం మీద ఇతగాడు విస్తృతంగా రచనలు చేశాడు. ఇతడి శైలి కూడా సులభంగా, అందరికీ అర్థమయ్యేలా ఉండేది. (అతడి తదనంతరం ఎంతో మంది పరుసవేదులు అతడి పేరుపెట్టుకుని పుస్తకాలు రాశారు). అతడు తన పుస్తకాల్లో అమోనియమ్ క్లోరైడ్ గురించి వర్ణిస్తాడు. తెల్ల సీసం (white lead) ఎలా తయారుచెయ్యాలో వివరించాడు. స్వేదన ప్రక్రియ (distillation) తో వెనిగార్ నుండి అసిటిక్ ఆసిడ్ ని ఎలా చెయ్యాలో చూపించాడు. ప్రాచీనులకి తెలిసిన అత్యంత శక్తివంతమైన ఆసిడ్ ఇదే. కస్త బలహీన రూపంలో నైట్రిక్ ఆసిడ్ ని కూడా అతడు తయారు చెయ్యగలిగాడు.

(సశేషం...)